domingo, 14 de febrero de 2010

A Xente de Bronce (IV)

Adoitaron ser as mulleres quenes traballaban as hortas de que dispuñan por veces as casas dos obreiros. Elas eran que se ocupaban tamén de darlle de comer aos animais, co cal obtiñan un significativo complemento alimenticio –e económico, pois os ovos, por exemplo, vendíanse- que facía posible que o grupo familiar subsistira co magro salario do home, na súa condición de cabeza de familia. Moitas veces as estadísticas históricas sobre precios e salarios non conseguen explicar como cunsn xornais tan baixos as familias populares puideron facer fronte ao crecente custe da vida. Por poñer un caso, entre outros moitos exemplos posibles, podemos traer a colación un estudo do historiador Antonio Elorza, quen sinala que o salario medio anual dun oficial encadernador consistía nuns 2.980 reais, namentres que o seu gasto por ano en comida, roupa, vivenda, etc., sen contar imprevistos, era de 5.796 reais. Outra estimación realizada por un xornal de Sabadell sinalaba que unha familia obreira composta de sete membros (o matrimonio, catro fillos e algún avó) ingresaba ao ano 9.890 reais, cando o seu gasto se situaba en 10.950 reais. ¿Cómo se explica, xa que logo, a supervivencia non só do traballador, senón de toda unha familia proletaria que moitas veces dependía, en teoría, dun único salario? La explicación ven dada polos factores indicados (a horta e o demais, amén do traballo non rexistrado da muller: coser, lavar para afora, etc.; e as veces tamén dalgún fillo, que facía recados ou desempeñaba algunha outra tarefa remunerada), cuxa producción e valor económico non constou endexamais na contabilidade nacional nin en ningún xénero de estatística. Ao propio tempo, esta omisión ou silenciamiento, sumeu na opacidade a importancia capital que historicamente tivo –e aínda conservou en décadas achegadas aos nosos días- o traballo das mulleres. Ademais, unha porción relevante dos obreiros urbanos distaban de ser os proletarios aludidos por Karl Marx, que o único que tiñan que perder eran as súas cadeas. Un amplo sector dos traballadores galegos pertencía a familias que dispuñan dunha certa propiedade rural, o que viña favorecido polo minifundismo e o notable reparto dos predios agrarios. Aconteceu, deste xeito, que houbo decote uns fortes vínculos entre o mundo popular urbano e o medio rural. Isto traducíuse nun trasego de excedentes produtivos remesados pola familia campesiña aos seus compoñentes que pasaran a desempeñar un traballo na urbe. Polo demais, non eran poucos os traballadores simbióticos que compaxinaban o obradoiro coa leira, axudados pola familia, nas fins de semana e no tempo libre que poidese quedar tras da xornada laboral, ou nos períodos nos que se encontrasen en paro forzoso ou tendo que traballar a media xornada. Tamén está abondosamente documentado un feito que resultou bastante habitual: nos momentos de traballo intensivo no campo, unha parte considerable das plantillas de traballadores dos diferentes ramos laborais e servicios públicos, solicitaban a baixa, pretextando enfirmidade, para poder axudar aos seus familiares las labouras da vendima, a colleita do millo ou a malla do centeo.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 12/02/2010)

viernes, 5 de febrero de 2010

A Xente de Bronce (III)

A vida do traballador desenvolvíase nun marco de escaseza e inseguridade alimentaria. A isto sumábanse as malas condicións de habitabilidade que reunían as súas vivendas, húmidas, frías, con pouca luz, e insalubres en termos xerais. E aínda hai que engadir o hacinamento que padecían (as veces toda a familia obreira compartía un só habitáculo). Isto explica que as persoas pertencentes á clase obreira tivesen obviamente unha calidade de vida francamente baixa, pero mesmo tamén unha esperanza de vida menor que as que formaban parte das clases acomodadas.
Agora ben, tampouco resulta cabal ofrecer unha estampa miserabilista sen matices das condicións de existencia e alimentación que tiveron vixencia na época do desenvolvemento fabril do século XIX e proseguiron ata 1960 nos medios populares urbanos. Podemos sinalar que existiron algúns “factores correctivos” a modo de paliativos da situación de penuria, por veces verdadeiramente lastimeira.
Unha primeira salvidade vén dada polo feito de que obviamente non todos os traballadores coñeceron unha sorte idéntica. De feito, existían diferencías entre os operarios cualificados e os que carecían dun axeitado adestramento profesional. Había tamén determinados sectores produtivos nos que as condicións laborais e retributivas eran sensiblemente mellores que nalgúns outros. Por vía de exemplo, na Coruña, en 1884, semellaba “pasadera” a situación dos operarios do gremio da alfarería, que se podían beneficiar da “abundante y confortable” alimentación que existía nas localidades da provincia na que estaban instalados os obradoiros.
Ítem máis: os obreiros disfrutaban dunha pequena oportunidade de estirar o magro xornal na hora da compra. Consistía posibilidade que tiña a muller do eperario de realizar a compra na praza a última hora, cando as vendedoras tiñan que saldar por moi pouco prezo os seus produtos perecedeiros. Deste xeito, tras un duro releo, as amas de casa conseguían así abaratar a mantenza dos seus. E, dende logo, tiñan que fuxir como do demo das numerosas revendedoras que adquirían a mercadoría a primeira hora da mañá, e logo íana ofrencendo polas casas, ou pululando polas rúas e prazas nas que por veces instalaban postos provisorios. Polo demais, as criadas das señoras podían despreocuparse do problema de que a vendedora, que lle chegaba pola porta de servicio da casa, ou ben na tenda ou na praza, podería estarlle ofrecendo un produto encarecido, posto que disparaban con polvora do rei. Pola contra, as mulleres traballadoras non podían permitirse ese luxo, discriminaban ben as vendedoras honestas das aproveitadas ou estafadoras, e escatimaban o gasto canto podían.
Polo demais, pódese salientar a importancia que tiveron na dieta popular determinados “factores complementarios” de que dispuxo un segmento, imposible de cuantificar pero dende logo moi significactivo, da clase obreira. En efecto, na maioría do barrios populares das cidades e vilas de Galicia, numerosas vivendas posuían un pequeno patio trasero provisto de horta, as veces algún froital, un galiñeiro e, nalgunhas ocasións tamén unha coelleira e un cortelliño para o porco.
(Publicado en Galicia Hoxe, 05/02/2010)