martes, 10 de mayo de 2011

Antigos Paseos

A diversión primordial na Compostela dos anos corenta e cincuenta era o paseo. Santiago Nogueira lembra nas súas memorias, Santiago a través de mis gafas (Alvarellos) que aqueles paseos tiñan lugar ao mediodía, e con maior afluencia aínda pola noite, nun horario bastante serodio: ía dende as nove ata as dez e coarto, se non é que se demoraba ata chegar ás e media. A xente repetía o paseo incesantes veces, sempre polo mesmo itinerario. A rúa do Vilar era a que gozaba da preferencia pública. As restantes rúas non suscitaban especial interese na poboación, ao non consideralas como lugares de paseo senón de mero tránsito, porque a motivación social non era a de facer exercicio físico, que en tal caso daría o mesmo o roteiro que se collese, senón a de ver e ser vistos polos demais. Era este un xeito de realizarense como seres sociais. Nos anos corenta e cincuenta existía pouca conciencia da importancia que a actividade física revestía para á preservación da saúde, e eran moi poucos os adultos que practicaban o paseo con tal pretensión (senón, todo o máis, coa de airearse un pouco), e menos aínda os que se apuntaban a un ximnasio ou practicaban algún deporte. Case resulta superfluo aclarar que isto resultaba particularmente certo no que concirne a ampla capa dos traballadores manuais, que bastante exercicio realizaban xa no desempeño dos seus oficios (o músculo seguía tendo un papel moi notable na actividade económica de entón, dado o retardo da difusión dos progesos técnicos que viñeron a aliviar o esforzo do operario, e por veces tamén a suplilo), en xornadas laborais que ben podían durar dez ou máis horas ó día, o que de certo tampouco lles deixaban moito tempo libre para a practica do lecer. ¡Bastante ximnasia facemos xa co choio que temos!, exclamaban bastantes deles. E non hai que pensar que a ‘xente de bronce’ podía pasear cando lle chegaba o tempo da xubilación. Poucos chegaban a vellos (os ricos, mellor mantidos e coidados, alcanzaban en maior medida a idade provecta), e os que chegaban aló tiñan pouco tempo para estarricar as pernas: duraban pouco.
Naturalmente, o locus deambulatorio variaba coa mudanza das estacións. No outono e inverno realizábase o paseo pola rúa do Vilar. Cando chovía, os paseantes acollíanse aos soportais, que entón resultaban notoriamente insuficientes para permitir o camiñar folgado daquela morea de xente. Houbo algún intento, se cadra un tanto arbitrista, de mellorar as condicións do lecer público. Protagonizouno quen foi alcalde da cidade e catedrático de Farmacia, Enrique Otero Aenlle. Animado pola loable pretensión de facer máis grato o plácido deambular da poboación, probou a instalar no teito dos soportais da rúa do Vilar un dispositivo de raios infrarroxos previstos para combater a friaxe que padecían os animosos ‘flâneurs’. Semella que a iniciativa foi moi aplaudida, pero non tanto pola súa eficacia, francamente irrisoria, como por ter servido de motivo inspirador para xocosos chascarrillos aos que eran moi dados os composteláns.
Cando chegaba a primavera, un bo día, como por ensalmo, producíase unha migración: o paseo se trasladaba á Alameda. Pero era na Praza do Toural onde daba comezo para logo endereitarse o xentío cara ese espazo de lecer, amoreándose no auténtico funil que constituía a rúa Bautizados, convertido por veces nun auténtico tapón, nomeadamente cando os estudantes saían as nove e media para airearse despois de estudar pola tarde.
A Alameda era un espazo social complexo e en absoluto indistinto. Ao marxe do paseo dos Leones e do de Bóveda, hai constancia da existencia de tres paseos diferenciados. O paseo central, o máis amplo, era o ámbito da cidadanía respectable, na que se encontraban incursos os estudantes. O lateral dereito, onde se sitúa o palco de música, tiña como únicas usuarias ás mulleres de modesta condición: ‘modistillas’ –apelación que revestía un certo tinte agarimoso, segundo Santiago Nogueira-, criadas e outras “oficialas”. Polo lateral contrario (esquerdo, según se entra á Alameda), que conclúe na igrexa do Pilar, paseaban exclusivamente os cóengos. Pasearía tamén algunha vez o arcebispo? Dependería, supoño, do seu temperamento e afeccións. Quizais o fixera Tomás Muñiz de Pablos, que tomou posesión da sede episcopal cando estalou a guerra civil e era, seguno Santiago Nogueira, un andaluz simpático que non semellaba forofo de Franco. Nuha ocasión, accedeu á petición dun párroco que teimaba en que recibise a visita dun grupo de fieis que querían saudalo. Estes, agradecidos a súa Ilustrísima por brindarlles a oportunidade de coñecelo persoalmente, ofrecéronlle como regalo de medio pelo unha caixa de rudimentarias farias da Coruña e unha botella dun coñac barato, marca Domecq. O reverendísimo don Tomás, sentíndose no cumio dunha Igrexa que en materia de recibir ofrendas e obsequios ao longo dos séculos sabía certamente latín, respondeulles, facendo gala do seu gracexo andaluz, con estas palabras: “Muchas gracias por el regalo, pero no hay que olvidar que para puros, los habanos; para coñac, el francés, y para fieles, los difuntos”.
(Versión ampliada do artigo publicado en El Correo Gallego, 09/05/2011)

No hay comentarios:

Publicar un comentario