Cervantes e o Viño

Miguel de Cervantes, o máis ilustre escritor das letras hispanas, en obras tan singulares como Don Quixote e as que compoñen as Novelas Exemplares aludiu a aspectos moi relevantes da cultura do viño e a gastronomía do conxunto de España no Século de Ouro. É, ademais, moi de agradecer que Cervantes ponderara o viño de Galicia en El licenciado vidriera. O Quixote é un libro que conmove como ningún outro Nos emociona o seu sentir, que é unha das claves do estilo cervantino, posto que “quen sabe sentir, sabe dicir”. Ten un punto entrañable. É un libro pleno de amor. O autor axuda a que o lector descubra en si mesmo o que ten de mellor: unha infinita capacidade de comprensión, o amor cara ás cousas e as criaturas, e desde logo tamén cara aos froitos da terra.

Referirémonos a unha cuestión que se suscita no Don Quixote, de Cervantes. Sancho Panza, bon “mojón”, é dicir, catador de viños, aparece nunha determinada pasaxe empinando a bota de viño que lle ofrece o escudeiro do ‘Caballero del Bosque’, e así estivo ollando as estrelas un bo carto de hora. Dá logo un grande salaio ó rematar e loa a súa calidade, en forma irónica, dando a entender o contrario do que aparenta dicir: –“¡Oh hideputa, bellaco, y cómo es católico!”. Que está loando o viño, é incuestionable, como o da a entender o contexto da escea e, como, asemade advirte Francisco Rico, nunha nota ó pe, onde traduce a expresión de Sancho por: “qué bo está”. O que non aclara, en cambio, o erudito cervantino, e non viría mal para a comprensión da frase, é qué diantre quere dicir o semantema “y cómo es católico”.

Temos, así pois, plantexado nos clásicos da literatura o binomio, neboento en apariencia, viño “cristiano” / “moro”. Sácanos de dúbidas o Diccionario da ‘Real Academia Española de la Lengua’, que contempla a acepción de “moro” nun senso figurado e familiar: sinala, en efecto, que: “Aplícase al vino que no está aguado, en contraposición al bautizado o aguado”. É dicir, “bautizado” ou “cristiano”, poderíamos engadir, pola nosa parte. Este uso de tales vocábulos semella ter sido moeda corrente antano, como o confirma a súa plasmación nun dito popular, recollido no refraneiro de Francisco Rodríguez Marín: “Vino bautizado no vale un cornado; vino moro, plata y oro”. Podemos aclarar moi ben agora a paradóxica laudatio feita por Sancho ó viño; semella querer dicir isto: que o viño en cuestión era bo (non “hideputa”), leal (non “bellaco”), e “moro”, (non augado, “bautizado”, ou “católico”).

Polo demais, na literatura de Valle-Inclán tamén se plantexa a cuestión da pureza do viño, o feito de que fose “moro”. En efecto, nunha das Comedias Bárbaras, ‘Cara de Plata’, encontrámonos nun pobo cunha mesoneira que inquire a uns fidalgos que recalaran no local, qué clase de viño querían que lles servira, da terra ou ben do Ribeiro. Un deles, don Pedrito, respóndelle: “-Sea moro y sea del infierno”. A mesoneira, pola súa banda, precisalle na súa resposta que: “-Todo él es moro”.

(Publicado en Galicia Hoxe, 25/11/2010)