Montaigne (I)

Como queira que a literatura constitúe a mellor expresión do espírito dos pobos, resulta paladinamente claro que quen máis acaidamente representa a cultura alemana é Goethe, a italiana Dante, a británica Shakespeare e a española Cervantes. En cambio, no que concerne á cultura francesa, os candidatos son varios: Molière, Montaigne, Voltaire, Rousseau, Víctor Hugo... (Sartre, xa non, pois a súa figura quedou moi devaluada nos últimos lustros). A elección depende en boa medida de como afronten as obras respectivas o paso do tempo. Caben poucas dúbidas de que no século XX, os Essais de Montaigne aparecen como a obra de creación cimeira. O premio Nóbel André Gide opinaba que Montaigne era o escritor francés que se podería propoñer como faro da cultura europea, a carón de Goethe. Un momento culminante na exaltación de Montaigne veu dado pola resolución de François Miterrand, que acababa de ser elixido presidente da República Francesa, en 1981, de facerse retratar na fotografía oficial, tomada na biblioteca do pazo do Eliseo, sostendo Os Ensaios na man. Durante catorce anos, a partir de entón, a obra figurou en todos os concellos e nas embaixadas de Francia en todo o mundo. Miterrand elixiu a Montaigne para darlles aos franceses unha imaxe de seu como home de cultura e humanista, e para achegar a todo o mundo a imaxe dunha Francia apaixonada pola liberdade, a tolerancia e creadora dos dereitos do home. Mais, a devoción polo humanista francés do século XVI non se limitou ao seu país natal. Non se pode obviar o feito de que existe unha ampla minoría de lectores esixentes en toda Europa, dotados dun criterio moi selecto, que segue a inclinarse a prol de Montaigne. As últimas obras que centraron a atención de Tolstoi antes de morrer foron os Essais de Montaigne, e os Pensées de Pascal, segundo refire Vargas Llosa. De engádega, tras o afundimento do nazismo, no campo de prisioneiros no que foi internado o soldado mozo Günter Grass -conta el mesmo nas súas memorias, que titulou Pelando a cebola-, cociñaba ortigas e cogomelos para completar a súa mesquiña alimentación, pois o plan Morgenthau limitáballes moito a ración facéndolles pasar fame. Pero aínda peor era a situación nos campos de prisioneiros alemáns rexentados polos rusos. O escritor alemán compartía a comida cun cabo, que achegaba o sal. Desde entón gustáballe cociñar para invitados. Tamén imaxinarios e históricos, como Montaigne, con quen lle pracía cultivar a arte da conversación. Eran verdadeiramente moi curiosos estes banquetes con personaxes da antigüidade aos que admiraba e gustaba, por conseguinte, convidar á súa mesa para departir con eles tanto sobre asuntos filosóficos como gastronómicos, e neste sentido, como é ben sabido, co señor Montaigne resulta máis factible que case con ningún outro charlar sobre o divino e o humano. Membros desta conferiría foron Josep Pla, na cultura catalá, e Álvaro Cunqueiro, na galega, quen partillou a admiración que sentiu polo escritor galo coa que profesaba por un ilustre dramaturgo inglés, coetáneo do primeiro, de quen dicía que a Shakespeare ía, cando non era que de Shakespeare viña.

(Publicado en Galicia Hoxe, 08/10/2010)