Atribulada Historia da Pataca (III)

Foi certamente atribulada a historia da difusión da pataca en Galicia. Moitos galegos seguíanse resistindo a probala aínda ao promediar o século XIX, nomadamente na Galicia litoral. Agora ben, a esas alturas a selección de variedades xa tiña progresado notablemente nalgunhas comarcas, e xa había quen sabía cociñar cachelos ben sabedeiros. O viaxeiro inglés Widdrington –considerado por Richard Ford como un observador meticuloso e ben informado- percorreu Galicia, en 1843, e opinou que as patacas que se cultivaban nela e tivo ocasión de probar, eran “delicious”. Pero para chegar a esta situación houbo que recorrer un longo proceso. Existe unha impagable documentación xudicial, achegada por Pegerto Saavedra, que da expresiva conta do xeito en que se produciu a introdución da pataca nunha das primeiras zonas nas que se cultivou. Nela, os tubérculos coñecíanse dende tempos recuados pero unicamente se empregaban para cebar os porcos. Diversos episodios de fames obrigaron aos labregos a ter que comelos, e tamén a procurar novas sementes. Tal foi o que declararon, no ano 1800, as testemuñas nun preito que enfrontou ao mosteiro de Penamaior cos fregueses da contorna que lle tiñan que pagar desmos.
No ecuador do século XVIII, os veciños máis vellos reportaron que na comarca non se coñecían outras variedades de patacas máis aló das silvestres, coas que non se facía “granjería ni comercio”. Así estivo a situación, ata o momento no que uns arrieiros, vidos de Ribadeo, achegaron unha nova semente que pasou a cultivarse con positivos resultados no que atinxe a calidade do produto. Un de tales arrieiros depuña que trouxera para si mesmo dende dita vila un ferrado de patacas “rubias”, “y comenzó a plantarlas en su huerta o cortiña, y advirtiendo los demás sus convecinos lo útil que era dicho fruto le pidieron algunas…, y con ellas se fue propagando dicha semilla”. Temos así descrito como se produciu o aludido proceso de difusión. E aínda engadía o susodito que, despois, sentíndose algo descontentos os cultivadores porque se ben dita raza de patacas era de probada calidade, producía nembargante froitos moi miúdos, resolvéronse a introducir outra variedade coñecida co nome de “indias”. Con esta quedaron ao parecer máis satisfeitos, polo que a seguiron cultivando e así facían aínda no momento de evacuar a súa declaración.
Adoita acontecer que as innovacións agronómicas e a introdución de novos cultivos e mesmo a asunción de certas prácticas de consumo, que gozan de respetabilidade ou están avaladas pola ciencia e a moderna tecnoloxía, son asumidas primeiramente pola capas sociais máis acomodadas e instruídas. Agora ben, no que concirne á pataca á dinámica innovadora non se desenvolveu con arreglo a este patrón. Ou cando menos non dun xeito exclusivo. Ben certo é que en determinadas fases do proceso, e nalgunhas zonas concretas, os sectores prominentes da sociedade, e tamén as autoridades, enarbolaron a bandeira da renovación.
(Publicado en Galicia Hoxe, maio 2010)