martes, 18 de octubre de 2011

Festa da Vendima no Rosal. XAVIER CASTRO

Festa da Vendima no Rosal: Cata de viños con maridaxe de peixe espada e charla de Xavier Castro
FESTA DA VENDIMA DO ROSAL: A VENDIMA NA NOSA HISTORIA POR XAVIER CASTRO, CON MÚSICA.
http://www.fruga-galiza.org/agv/2011/10/04/festa-da-vendima-do-rosal-a-vendima-na-nosa-historia-por-xavier-castro-con-musica/

sábado, 1 de octubre de 2011

Festa da Vendima. Conferencia de Xavier Castro en San Miguel de Tabagón

Festa da Vendima. Conferencia de Xavier Castro en San Miguel de Tabagón
XOVES DIA 29 SETEMBRO 20:30 H

O conferenciante fixo unha glosa da historia social das vendimas galegas, resumindo
contidos publicados nos seus libros:
-A lume manso (Galaxia, 1998),
-A la sombra ejemplar de los parrales. Cultura del vino en Galicia y otros espacios peninsulares (NigraTrea, 2006).
-Historia da vida cotiá en Galicia (Séculos XIX-XX) (NigraTrea, 2007) (Premio de
Investigación Ferro Couselo).
-Ao cabo: A rosa do viño. Cultura do viño en Galicia (Galaxia, 2010).

lunes, 26 de septiembre de 2011

Conferencia no Colexio Público R. Eduardo Pondal, de Darbo, o 10 de Octubro

CONFERENCIA DO PROFESOR XAVIER CASTRO

Conferencia no Colexio Público R. Eduardo Pondal, de Darbo, o 10 de Octubro.

A conferencia do profesor Xavier Castro –Historiador natural de Cangas e residente actualmente en Meiro (Bueu)- resumirá o esencial do seu libro:
Historia da vida cotiá en Galicia (Séculos XIX-XX) (NigraTrea, 2007) (Premio de Investigación Ferro Couselo).


Trátase de completar a historia en maiúsculas de Galicia coa historia en minúsculas de todos os galeg@s. Expónse a vida cotiá de toda a xente, a distinguida e a corrente; quer os que polo día comían pan branco e pola noite durmían en leitos de la, quer os que tiñan que conformarse con alimentarse con pan de broa e deitarse en colchóns de follato.

A presente obra constitúe un achegamento de síntese á historia da vida cotiá na Galicia contemporánea, dende unha perspectiva de conxunto. O libro plantéxase como unha obra de investigación histórica, que emprega fontes inéditas combinándoas coa bibliografía dispoñible. Existen varias historias de Galicia na época contemporánea, pero ningunha dos galegos, das xentes de diferente condición social; dos que comían ben e durmían en colchóns de la, e os que levaban unha existencia precaria téndose que deitar amoreados en xergóns de follato: os homes, mulleres e nenos, labregos, fidalgos e habitantes das cidades que protagonizaron a historia deste país. Considérase, xa que logo, neste libro o xeito no que se desenvolvía a vida cotiá da xente corrente, o amor e a familia, a alimentación, a vivenda, a indumentaria, a hixiene, o traballo e máis o lecer, e asemade o mundo da escola.
É este unha obra de grata lectura por estar escrita nunha linguaxe asequible e non academicista, e polo profuso emprego que se fai nela de textos literarios, etnográficos e testemuños orais, que contribúen a darlle amenidade ó tempo que axudan a recrear a o imaxinario colectivo e a atmósfera social na que se desenvolveu a esistencia de varias xeracións de galegos de a pé. Xente corrente que en moitos casos soamente tiveron tumbas esquecidas con nomes xa borrosos nas súas campas, ás que non sempre lles ofrendaron moitas flores, pero que foron importantes, xa que co seu esforzo construíron este país, que foi endeita de todos.

Festa da Vendima. Conferencia de Xavier Castro en San Miguel de Tabagón

Festa da Vendima. Conferencia de Xavier Castro en San Miguel de Tabagón

XOVES DIA 29 SETEMBRO 20:30 H
•XORNADA DA VENDIMA CON DEGUSTACION DE VIÑO Xavier Castro Profesor historiador de la USC VENRES DIA 30 SETEMBRO 20.30 h CATA DE VIÑOS CON MARIDAXE Presentada por Mercedes Gonzalez PRESIDENTA DE SUMILLERES DE GALICIA 7 Viños Brancos e 7 Viños Tintos MARIDAXE CON PEIXE ESPADA, GRELOS , PEIXE DO RIO MIÑO E HORTA DO ROSAL Prezo 25 euros SABADO DIA 1 OUTUBRO 23:OO H BAILE DE SAN MIGUEL TRIO SENSACION DOMINGO DIA 2 OUTUBRO


FESTA DA VENDIMA A ANTIGA USANZA

Na comarca do Ribeiro, no primeiro tercio do século XX –segundo a evocación de Otero Pedrayo en ‘A Lagarada’-, sentíase “polo aire o balbordo fas vendimas que enchen o val”. Percibíase unha gran animación, como revelan estes versos de Eladio Rodríguez: "Arde en bulla o Ribeiro; / ferven os eidos todos á cachón / n'un rebumbiar trunfante i-algueireiro; / énchese o val enteiro / de alegre animación”. Reinaba, en efecto, unha ilusionada inquedanza e unha inconfundible atmosfera de ledicia envolvía os campos pintados coa verde dozura dos viñedos. O farmacéutico Buenaventura Castellet, no seu tratado de Enología española, salientaba, deste xeito: "(...) la animación y alegria generales que se manifiestan en los distritos vitivinícolas cuando la recolección de las uvas". Acadaban primacía na vendima os sentimentos expansivos, de ledicia e xúbilo; os aturuxos, as súas manifestacións máis impetuosas, desatábanse ás veces: “Estoupan os viñedos / en risas e aturuxos á montós, / porque os vindimadores andan ledos, / pensando nos enredos / das súas diversiós”. En Barbantes, ó rematar a recollida da uva, botaban os vendimadores un aturuxo atronador que se escoitaba na parroquia veciña; berro no que se entreveraban a ledicia coa runfadela que producía o feito de ter dado cabo a laboura... antes que os outros, pois convén precisar que se adoitaba entablar competencia coa aldea veciña ou a parroquia próxima: tratábase de ver quen remataba máis axiña a tarefa e lograba poñer a salvo o seu mosto.
A realización de cantos e danzas era algo inherente á cultura laboral tradicional. Emilia Pardo Bazán constataba que: «al júbilo de los vendimiadores respondía como un eco el de los huéspedes, venidos para la ocasión a la casa señorial”. Eran sobre todo os mozos quen se amosaban solitamente máis xubilosos, como o testemuñan uns versos de Eladio Rodríguez: “Pol-as viñas adiante, / soltos en barralleira libertá, / corren formando xolda baduante / os cantos da troulante / e baril mocedá”. Outra cousa non se podía admitir. Otero Pedrayo mostra nunha das súas obras como o coro das vendimadoras laiábase diante do “señor amo” da escasa xovialidade dos mozos; dicíanlle que os bacelos renderan ben, “Mais pra outro ano, se Dios quer, tennos que mandar mozos máis algareiros. O que é ten us fillos máis tristes có cantar do abade nos responsorios”. As rapazas cantaban e pedían que os mozos cantaran con elas. Pero convén facer unha salvidade en relación co canto feminino nas vendimas, pois non todo era espontaneidade. Hai que lembrar que nalgúns casos os patróns facían cantar ás xornaleiras mentres vendimaban para que non puidesen comer demasiadas uvas.
A ledicia era moita, pero o rigor no desenvolvemento da vendima non era infortunadamente tanto. ‘El Avia’, semanario de Ribadavia, sinalaba en 1887 que a vendimas facíanse defectuosamente, por mor da “estúpida avaricia”. Constataba a despreocupación por facela ben para conseguir un viño do calidade, e censuraba que por veces se aproveitaran os acios aínda verdes e apodrecidos.

lunes, 8 de agosto de 2011

Concedida a ‘Folla de Prata’ do Albariño a Xavier Castro, autor do libro ‘A rosa do viño’.

O Concello de Cambados concedeu a Xavier Castro a Folla de Prata, con motivo da LIX edición de la Festa do Albariño. A entrega tivo lugar nunha cerimonia que celebrada en Cambados o día 7 de agosto. O xurado valorou nomeadamente o feito de ser o autor do libro ‘A rosa do viño’, publicado recientemente pola editorial Galaxia, no que alude con amenidade e rigor ao viño albariño e tamén a Álvaro Cunqueiro, na súa faceta da catador de viños, a quen está consagrado este ano a festa do albariño.
Esta é a terceira distinción que recibe o mencionado libro, que xa obtivo Premio Deza Investigación, concedido polos Concellos da Comarca do Deza, e o Premio: Gourmand World Cookbook Awards 2010, na categoría Best Wine History Book.

lunes, 27 de junio de 2011

AMORES DE ANTANO

Conforme aos usos amorosos de antano, a moza que mantiña unha relación estreita, e con máis razón se dera palabra de casamento, tiña que “gardar ausencias”. Pero se non chegara a ese nivel de compromiso, se o mozo non gozaba aínda do estatus de pretendente oficial (no caso de que non se comprometera dando “palabra de casar”, ou ben fixera a pedida), e se ausentaba de xeito prolongado unha moza podía andar con algún outro rapaz. Podía ter novo acompañante, mesmo a pesares de que o pretendente que se ausentara lle fixera algún regaliño menor, como unha pulseira. Pero isto había quen o tomaba a mal: unh rapaza que estaba no cine cun mozo que a invitara xunto cunha amiga, preguntoulle quén lle regalara a pulseira que levaba. Ó responderlle que fora o seu mozo, enfadouse e marchou da función deixándoas plantadas ás dúas. Por veces, temerosos de que a noiva non agardara por eles, algúns rapaces proferían ó marchar graves ameazas, como testemuña esta cantiga: “Téñome de ir á Habana / coas intenciós de volver; / se é que te encontro casada / o sangue che hei de beber”.
Alfredo Conde lembra que na súa mocidade era algo habitual gardar as ausenzas; e habíaos moi mirados na observancia desta cuestión. Tamén detalla en que consistía tal conduta: “Consistía a tal garda en se abster non xa de conxunda con femia pracenteira, que diría o alcipreste de Hita, senón mesmo de se relacionar con calquer outra moza que polo teu redor rondase”.
Lamas Carvajal xa indicaba no ‘Catecismo do Labrego’ que se tiña por pecadores “aos que dando palabra de casamento non fan máis que as obras”. O miolo do asunto residía en que as mozas adoitaban acceder a ter relacións sexuais cos seus noivos cando estes se comprometían con elas, dándolles palabra de matrimonio. E a palabra dada era algo moi serio na sociedade campesiña. Todos e todas, tanto os que gastaban “calzón e monteira” como as que vestían dengue e muradana”, habían de aterse polo tanto á observancia do mandamento do respecto a palabra dada e gardar, chegado o caso, as pertinentes ausenzas. O incumprimento deste compromiso tíñase por ofensa grave.
Fernández Pintos recorda nas súas memorias a un amigo que cando lle tocou de ir facer a mili en África colleuno polo brazo e faloulle baixiño. Resultaba que tiña amores cunha moza coa que pensaba casar a volta do servizo, xa que ámbolos dous se deran palabra de casamento. “Eu tiña que botar un ollo, sen que ela notase que era vixiada. Mais, se chegaba aos meus oídos algo que puidese “zarrapicar” o bo nome do meu amigo, escribiríalle rapidamente”. Neste caso, a moza non foi fiel a palabra dada. Cando aínda non transcorriran seis meses declaróuselle o fillo dun panadeiro e casou con el. Pintos tivo que informar ao seu compañeiro do percance e este tomouno tan a mal que se puxo doente.
Nas últimas décadas o protocolo amoroso fíxose máis pragmático e expeditivo. E a palabra lévaa o vento. Con razón hai quen observa con rexouba que cando os membros dunha parella residen en cidades distintas viven con moita tranquilidade... ¡os catro!
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 24/06/2011)

sábado, 18 de junio de 2011

Nenos Larpeiros

Antano, a preocupación polos nenos non era tanta, pois eran abondosos (as familias adoitaban ter un promedio de catro fillos) e a sensibilidade dos pais respecto deles era distinta. Con todo, facíase algún esforzo para asegurar a supervivencia dos nenos, manténdoos da mellor maneira posible. Entendíase que había que protexelos tamén espiritualmente, e dun xeito máis acentuado pois sabíase que eran máis vulnerables aos maleficios. O sal, combinado co allo, funcionaba como un talismán para protexer ós nenos fronte as bruxas, para que non quedasen entangarañados, por exemplo.
No medio rural, non existía propiamente unha alimentación infantil. Deste xeito, a alimentación dos cativos era basicamente a mesma que a dos adultos, mesmo xa nos primeiros anos da vida, pero lixeiramente adaptada e con algunhas particularidades. Os nenos pertencentes a familias modestas destetábanse con papas de millo, en tanto que nas clases acomodadas do medio rural as papas eran de sémola, de fariña lacteada e de ‘maicena’.
En numerosas ocasións, en vez de papas de millo normais, os nenos pequenos tomaban papas de óleo, que se facían coa primeira fariña que saía da roda do muíño, que era a máis fina, disolvéndoa en leite. Para os nenos máis pequechos rebaixábase cunha pouca auga. Por parte, os pais máis prudentes eran conscientes de que non lles debían botar sal ás papillas, pois pensaban que non lles conviña antes dos seis anos. Pilar Comín recomendaba na ‘Enciclopedia de el hogar feliz’ (1962) que para conseguir unha boa alimentación dos bebés de poucos meses conviña botar nas papillas lacteadas dúas culleradiñas de azucre.
A maior abundamento, antes de que rematara de madurar o maínzo xa os nenos tiñan a posibilidade de gozar dalgunhas mazarocas. En efecto, permitíaselle aos cativos cortar algunhas tenras espigas de millo, que posuían un gusto doce, para comelas asadas. Refire Xosé Alvilares no seu ‘Memorial de agravios’ que na aldea de Axulfe, en terras de Chantada, no tempo da República, había unha escola recen creada e “mentres esperabamos nunha cabana cerca do pobo –a ‘chousa del Cornello’- a chegada da mestra, un rapazote asaba espigas de millo moi tenras aínda”. Nos anos corenta, a saída das clases do Instituto masculino de Compostela, que estaba situado na Praza de Mazarelos, nun antigo edificio de pedra que pertencera aos xesuítas, algúns rapaces dirixíanse cara algunha das numerosas leiras que había polo Monte da Condesa, co propósito de apañar tres ou catro patacas: “Alí mesmo, entre pedras e plantándolle lume a catro garabullos, asabámolas. Sabíannos a gloria. Outras tardes, co mesmo método, asabamos mazarocas de millo serodio”.
Nos postos ambulantes ou fixos que vendían lambetadas e outras cousas, os nenos mercaban erbellacas, ás que os vendedores de afóra chamaban algarrobas. Así o recordaba o doutor Pintos: “Inda que a Intendencia traía tales froitos para os cabalos, tamén se vendían nas rúas. A min gustábame mordelas e chuchar nelas. Doces, cunhas sementes que semellaban pelouros, podíanse mastigar durante un bo anaco. Gustábanme máis que un caramelo”.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 17/06/2011)

sábado, 11 de junio de 2011

A MILI PARA BEN E PARA MAL

O servizo militar adoitaba ser un motivo de conflicto. As "quintas" era un tema de grave preocupación social nun tempo marcado por guerras coloniais no que facer o servizo supuña en moitos casos perder a vida na guerra. Incrementaba ademais o enconamento entre as clases sociais xa que os ricos podían substraerse o servizo pagándolle a un substituto. Esta problemática proía na conciencia popular, do que da conta esta cantiga: “Vamos indo, vamos indo / par’ó servicio d’ó Rey; / os ricos, quedan n-a terra, / eu como son probe, irei”.
A opinión de esquerdas tildaba moitas veces o servizo militar como "imposto de sangue" que gravaba discriminatoriamente ás clases populares. Pola contra, nos medios dereitistas púñase a énfase nunha consideración deferente para cos mozos de boa familia, aos que non había que infrixir un sufrimento innecesario. En efecto, o Conde de Romanones fíxose eco, en ‘El ejército y la política’ (1921), do argumento dos partidarios da redención “a metálico”: aducían que os fillos das clases acomodadas non podían estar cos quintos procedentes dos sectores populares nos cuarteis ordinarios, onde as condicións hixiénicas eran francamente deficientes, tiñan que compartir leito, etc. Os mozos do común non tiñan problema para aturaren isto, ao estaren moi afeitos as condicións de vida penosas, pero en cambio os señoritos sufrirían moito máis, ao non estaren acostumados a tales penalidades.
Entre os pobres que non podían redimirse, non eran poucos os que fuxían a América. Pero no sistema de sorteo vixente o feito de que algúns marcharan implicaba que os que quedaban tiñan inevitablemente máis probabilidades de que lles tocase a eles "ir o servizo". Deste xeito, entre as familias das aldeas existía unha vixiancia recíproca e unha atmosfera de receo e desconfianza que deterioraba a convivencia veciñal. E ás veces, mesmo se recurría a delación do mozo que preparaba unha fuga.
Por outra banda, constitúe un feito ben coñecido que o servizo militar tivo un beneficio indirecto para os reclutas analfabetos ou escasamente escolarizados, que melloraron as súas habilidades en lectoescritura no cuartel. Pero é menos sabido que tamén a mili promocionou as capacidades musicais dos quintos que xa tiñan algunha instrucción ao respeito. Aínda nos anos anos cincuenta había no medio rural agrupacións musicais cuxos compoñentes eran labregos que ensaiaban pola noite, despois da realizaren as faenas do campo. Cando tiñan que realizar o servicio militar preguntábaselles aos reclutas se tiñan algún oficio ou ben aptitude e afeición á música, e isto verificábase. Deste xeito, ofrecíaselles aos mozos que sabían tocar algo a oportunidade de poñer en práctica os seus rudimentarios coñecementos e ademais dábaselles certa instrución musical, de tal xeito que no transcurso da mili todos conseguían unha melloría notable das súas competencias musicais. En cada banda popular de música había sempre varios intérpretes que obtiveran a súa formación durante o servicio militar e grazas a eles íanse formando os novos membros debutantes.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 10/06/2011)

domingo, 5 de junio de 2011

UN GHATO É UN BICHO

Pódese conxecturar que un risco do carácter do paisano galego, cando a cultura campesiña experimentaba a súa época de plenitude, fora a concepción da virilidade asociada á valentía, á coraxe. Un home enteiro non podía expresar temor e menos aínda parecer medorento. E tampouco engurrarse nun desafío, aínda que afrontalo resultara manifestamente imprudente, arriscado, ou mesmo gravemente prexudicial para os seus propios intereses. Refire un caso Santiago Nogueira, nas súas memorias. Aconteceu que houbo un construtor, que ao mesmo tempo era edil da corporación municipal, que tiña sona en toda a circunscrición de ter un carácter prepotente e un obrar de home provocador e proclive ás liortas. Este suxeito construíu un chalé ao que se accedía por un camiño público, que reformou aumentando desproporcionadamente o peralte nunha determinada curva na que se ubicaba o domicilio da familia Carreira. Esta actuación provocou a acumulación excesiva da auga da choiva, que entraba na casa dos Carreira, asolagando a planta baixa e mailos cortellos. Deste xeito, cando o vello Carreira e o construtor se atoparon na taberna de Dombodán foi inevitable que mantiveran unha forte discusión, co cal a tensión que xa había entre eles non fixo máis que medrar. Daquela, o construtor ameazou de morte ao vello e mesmo chegou a arrimarlle un coitelo á barriga. O sangue non chegou ao río, mais cando pouco tempo despois, Agapito, o fillo do Carreira, torno a casa co gando que estivera apacentando, ao ver o estropicio que fixeran as augas, botou man á escopeta que gardaba no sobrado e, cando pasou o construtor polo camiño, encirrado polo pai, pegoulle dos tiros e deixouno alí morto. No xuízo contra ambos os inculpados, o avogado pretendeu invocar como atenuante, o medo, senón insuperable, polo menos notable, para explicar a conduta dos homicidas. Con tal propósito incitou ao vello Carreira neste senso, preguntándolle: -“A ver, explíquele al Tribunal lo que pasó con el que luego fue vícitma, en la taberna de Dombodán”. O vello Carreira lanzouse a referir os feitos con ardentía: “-Insultoume, púxome contra a barriga un coitelo e díxome: -Heiche queimar os collóns con bencina!”. O avogado viu entón chegada a ocasión propicia para encirralo a que alegara a xustificación do medo, e así foi como llo suxeriu: -“Y claro, usted tuvo miedo en aquel momento y después”. Pero o vello Carreira, en vez de aproveitar a ocasión para atenuar a súa responsabilidade, botou o peito para adiante, os brazos para atrás, e declarou: -“¿Quen, eu?”-Díxenlle-: -“Pois aquí me tes, que no me aguantas nin media hostia!”. O avogado quedou abraiado vendo como a xustificación, senón coartada, do medo como eximente, o polo menos como mediana explicación, quedaba esvaecida. E claro, a sentenza foi durísima. O paisano non era parvo e tiña que saber que o seu xesto podíalle custar caro. Pero era un home enteiro, e non podía quedar deshonrado na súa autoesixencia de comportarse en calquera circunstancia como un varón rexo. Xa se sabe que un home é un home e un ghato un bicho.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 02/06/2011))

O CAFÉ DERBY E VALLE-INCLÁN

O DERBY foi o paradigma do espazo burgués requintado e a expresión lograda da elegancia mundana capaz de satisfacer cumpridamente as esixencias de distinción e finura da clientela máis exquisita, integrada por artistas e dandis. E tamén da máis rexoubeadora: os seus grandes ventanais, estratexicamente situados en dobre vertente, que dun lado se abrían á Praza de Galicia e do outro á rúa das Orfas, ofrecían un ángulo de visión excelente, polo que constituían o lugar perfecto para mostrarse e ver pasar o trasfegar da xente. Ademais, na parte superior das xanelas campaban artísticos vitrais enchumbados. Causa verdadeiramente admiración constatar o celo co que o propietario coidou ata os detalles máis nimios do local. O zócalo era de madeira de caoba traída de Cuba. Na decoración interior colaboraron distinguidos artistas da cidade. Camilo Díaz Valiño foi o encargado de engalanar con pinturas murais e algúns tapices determinadas franxas das paredes do local. Fixéronse instalar un orixinais colgadoiros metálicos de niquelada aparencia, deseñados polo inventor do futbolín, Ale- xandre Finisterre. Había unha ampla e impoñente barra, revestida con lousas de mármore italiano. Semellaron así mesmo moi innovadoras no deseño as fermosas mesas italianas repartidas polo establecemento. Por certo que o Derby foi pioneiro en poñer manteis enriba das súas elegantes mesas. Amén de todo o anterior, este café foi un dos primeiros santiagueses nos que se puido escoitar o futurista son do vapor a presión saído das primeiras cafeteiras expres, que representaron un salto cualitativo na historia da degustación da infusión do grao de café moído que logrou desbancar a paixón hispana pola bebida de chocolate.
Valle-Inclán acabou por preferir o Derby, pero antes diso era ao Café Español ao que acudía diariamente, e así gustou de facer durante unha etapa. Pola mañá adoitaba tomar a guisa de almorzo un 'porto flick', un ponche elaborado con viño de Oporto e xema de ovo, que acompañaba con dúas sabedeiras pastas da confeitería Mora, que eran as súas preferidas. Cando Valle-Inclán resideu en Santiago comezou por frecuentar a tertulia do Café Español, máis non acougou moito nela -segundo refire Arturo Cuadrado- porque non lle resultaba doado espraiarse como lle gustaba. Neste faladoiro era un máis dos asistentes e deixou de acudir porque non se lle concedía o papel protagonístico que coidaba merecer, e que adoitaba ter. Polo regular, Valle-Inclán tras acudir ao café, paseaba polas rúas ou ben pola Ferradura, e un pouco máis tarde recollíase para repousar no sanatorio do doutor Villar Iglesias, onde tiña un amplo e solloso cuarto. Dise que cando daba un dos seus paseos por unha rúa moi estreitiña, atopou de fronte un botarate que lle tiña xenreira. O señor en cuestión plantouse no medio e medio da beirarrúa, e apostrofoulle con runfadela: -Eu non cedo o paso a un pisaverdes como vostede! Don Ramón puxo un pé na rúa e facéndolle unha obsequiosa reverencia, retrucou: -Pois eu si.
(Artigo publicado en El Correo Gallego, 01/106/2011)

viernes, 27 de mayo de 2011

Bailes de Perdición

Nos anos corenta, as autoridades relixiosas compostelás consideraban os bailes como “gravemente perversos”. Ollaban con preocupación o feito de que os alumnos das distintas Facultades organizasen té-bailes algúns sábados, no Hotel Compostela, para recaudar fondos co propósito de realizar a viaxe de fin de carreira. Outro lugar de “perdición” era o baile do paseo ‘das Palmeras’. En efecto, Xulio Fernández Pintos refire, en ‘Vida e andainas’, a existencia dun baile que se celebraba no paseo da Ferradura, semella que nos anos corenta. A tal efecto, acotábase a zona das palmeiras cunhas celosías de madeira pintadas de verde. Na época do verán facíanse dúas verbenas, amenizadas por orquestras de moda, como as composteláns de ‘Sandine’, a de ‘Carlos de Paz’ e a de ‘Pocholo’. Celebrábanse dúas actuacións: unha pola tardiña e a outra xa pola noite, na que mesmo se podía cear. O doutor Pintos afirma que os santiagueses sentíanse satisfeitos con este xeito de lecer, pero que os xesuítas “tristeiros” manobraron diante dos poderes públicos para erradicar estas celebracións que tildaban de pecaminosas. Lograron convencer ao reitor da Universidade e a outros respectables próceres da localidade, que presionaron no Concello ata que conseguiron que a supresión destes bailes. As máis perxudicadas foron as mozas -apunta Pintos-, que na compaña dos seus pais ou familiares gozaban dunhas horas ledas e tiñan a oportunidade de encontrar pretendente, o que lles resultaba indispensable para alcanzar o único destino respectable que se contemplaba daquela para ás mulleres: o matrimonio.
Mercedes Gualteria alude, pola súa banda, aos bailes que tiñan lugar no merendeiro da Ponte da Rocha, nas aforas en Santiago, animadas pola orquestra ‘Sandine’. Era preciso suspender a celebración do baile durante a Coresma, o luns e o martes do Antroido, o 29 de Octubro, “Día de los Caídos”, e o 20 de Novembro, cabodano da morte de “José Antonio ¡presente!”.
O baile eran considerado entón como un lugar pecaminoso. Contra eles dirixiu unha dura invectiva un artigo publicado cara finais da década dos corenta, na revista Insignia, órgano da xesuítica ‘Congregación Mariana Universitaria’: “El tríptico de la degradación: Trébol, guateques, té-bailes”. O severo censor moral pronunciou, entre outras críticas, a seguinte descalificación: “Nunca se vendió tanta carne por tan pocas pesetas”. Deste xeito, cando o memorialista Santiago Nogueira chegou á Facultade de Dereito encontrouse cuns carteis pegados nas portas de todas as aulas, cunha convocatoria que dicía: “Esta tarde a las seis, todos en la plaza de la Universidad para reivindicar el honor de nuestras compañeras”. A hora marcada, a praza fervía de estudantes alporizados que proferían berros contra os xesuítas. A consigna que coreaban pode ser indicadora do grado de conciencia política dos estudantes daquela, que non dubidaron en poñerse ao abeiro do dictador para efectuar a súa cabeleiresca reclamación: “Franco sí, jesuitas, no”.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 26/05/2011)

viernes, 20 de mayo de 2011

Con Cunqueiro e Leiceaga

Anúnciase a inauguración dunha exposición sobre Cunqueiro na próxima semana. O feliz evento que nos proporciona a editorial Galaxia terá lugar na Casa da Parra (na praza da Quintana) e agardo que alí poderei encontrar a bos amigos que aman a literatura de Cunqueiro, galeguistas sensibles como Xaquín Fernández Leiceaga, lucido humanista ademais de excelente xestor e economista.
Paga a pena referir unha anécdota sobre o ilustre escritor mindoniense, que tomo da estupenda obra de Xosé Manuel G. Trigo: Reserva especial. Elixio invitaba algúns clientes que frecuentaban a súa taberna viguesa á súa adega en Leiro. Evaristo, que acompañaba familiarmente o coñecido taberneiro vigués na súa adega de Leiro, díxolle a Cunqueiro -nunha ocasión en que fora por alí probar o viño de boa treixadura que tiña e, de paso, a estampar a súa sinatura nun bocoi-, que consideraba o seu libro Merlín e familia como o máis fermoso do mundo. Tanto lle gustara que o lera unha chea de veces, e habíao de ler sempre, "e aínda despois": cando morrese quería que lle puxeran o libro na caixa. Cunqueiro contestoulle emocionado que nunca lle dixeran unha cousa tan conmovedora a propósito dunha obra súa. Cando marchaba felicitou a Evaristo pola excelencia do seu viño e manifestou o seu desexo de levar unhas botellas. "Quero que mas poñan na caixa", bromeou en xusta reciprocidade. Mais o Evaristo díxolle que mellor era que as bebera neste mundo, pois o viño do ribeiro non era moi viaxeiro.
Foi Álvaro Cunqueiro, amén dun eminente literato, un fino catador e gastrónomo. Dende logo non ocultaba a súa dilatada experiencia como atento e sensible bebedor. De feito, ten escrito que: "Se me puede retratar con la taza cunca de mi apellido en la mano, en la que pinta un ribeiro o hace espuma un agulla del Rosal". Cunqueiro gustaba dos viños galegos, aínda coñecendo os seus defectos -felizmente superados hoxe en día-: "su agrio, sus breves fuerzas y calores, (...) su calma reposada". Na poesía dos viños galegos agóchase, do mesmo xeito que na prosa de Cervantes, unha secreta verdade. Aseguran os cervantistas que os imitadores do escritor de Alcalá fracasaron todos na súa pretensión porque Cervantes é certamente inimitable; pero éo porque carecía propiamente de estilo, pero como sentía con fondura o que escribía, saíalle maxistralmente, posto que -como el dicía- ben se escribe o que ben se sente. Tamén os viños galegos teñen un recóndito segredo que hai que saber encontrar e apreciar: "Tienen un amor que hay que buscarles, ayudándoles a franquearse". En relación co carácter dos viños galegos e das mesmas xentes do país, opinaba que son: "Como nosotros somos, humildes y mansos, honestos, suaves y remisos". E non dubidaba, así, don Álvaro, en erguer a súa cunca e brindar a prol de todos deles, para recordalos e loalos. Eis o brinde de don Álvaro a prol dos viños galegos todos: "Humildes, honestos, mansos, suaves y remisos vinos, yo levanto en mi mano la taza para recordarlos y alabarlos, desde el Miño al Mandeo, dándole la vuelta al mapa de mi tierra".

martes, 17 de mayo de 2011

Valle-Inclán no Café Derby

Unha guía compostelá do ano 1932, consignaba a existencia en Santiago do "Gran Café-Bar Derby", situado na rúa das Orfas, número 28. O seu emprazamento resultaba moi favorable, xa que estaba moi perto do epicentro monumental, a dous pasos se encontraba o edificio Castromil, moi animado polo trafego de viaxeiros en autobús, e no fronte axiña se construíu o Hotel Compostela, cuxa distinguida clientela podía encontrar no suntuoso café Derby a prolongación natural do luxoso hotel. Digamos que entre ambos establecementos había "unidade de estilo", no que concirne a elegancia e moderno confort.
A orixe remota deste café emblemático remóntase ao ano 1905, cando chegou de Cuba Francisco Rey e se resolveu a fundar o Café Oriental, que en 1929 pasou a denominarse Derby. O alento modernizador dos indianos foi un factor primordial para renovada posta ao día da vella cidade, tanto na esfera da arquitectura como na da restauración. Segundo Fernando Franjo, a historia do Derby está vencellada dende o comezo a Avelino San Luís, empresario que fixo canto estivo na súa man para poñer en pé un establecemento moi senlleiro na cidade. O relevo tivo lugar en 1935, cando dous empregados de San Luís pasaron a rexentar o local. A guerra civil trastocou dende logo as xentes e as cousas, mais tamén os nomes. A runfadela chauvinista das autoridades franquistas chegou a ridícula puntillosidade de proscribir as denominacións cosmopolitas ou "estranxeirizantes" dos establecementos públicos. Deste xeito, o café Derby viuse obrigado a cambiar o seu nome polo de café Imperial, máis concorde co espírito saudoso da época das glorias patrias. Outro dos remexidos pola ventoleira patriótica foi o bar Shanghai (fundado en 1930) especializado en cócteles e o primeiro dos santiagueses en instaurar o apreciado costume de ofrecer tapas gratuítas como acompañamento das bebidas (de cociña caseira e variadas ademais). Pois ben, tivo que mudar a súa exótica denominación, propiciadora de ensoñacións con damas de reminiscencias cinematográficas, para volver a poñer os pes na terra, rebautizándose co enxebre e prosaico rótulo de o Carballeira, que a partir de entón campou na rúa do Vilar, ao carón do Café Español.
O Derby era moi axeitado para os faladoiros. O máis ilustre foi o de Valle-Inclán, que tivo lugar cando o escritor residiu en Santiago no ano 1935, para tratar a súa doenza no sanatorio do doutor Villar Iglesias. Acudían a esta tertulia o doutor Devesa, o tamén médico García Sabell, artistas como Arturo Cuadrado e Carlos Maside, e outras persoas ilustres como Sánchez Harguindey e Martínez López. Nestas conversas brillaba o enxeño do autor das Sonatas, que podía resultar temible cando polemizaba con alguén, pois chegado o caso non dubidaba en escarnecelo con algunha acerada ironía ou satírico comentario. Tense dito que nunha ocasión un contertulio que non lle caia en graza púxose de pe e preguntou onde era que estaba o lavabo. Don Ramón apresurouse a axudalo: -"Vaya por allí -díxolle- hasta que vea una puerta con un letrero que pone: "Caballeros". Pero no se preocupe, usted no haga caso y entre igual".
(Publicado en El Correo Gallego, 17/05/2011)

sábado, 14 de mayo de 2011

Mercedes Villegas presenta o seu libro de poesía: "Objeto de poesía"

Mercedes Villegas presenta o seu libro de poesía: "Objeto de poesía"
jueves, 19 de mayo de 2011 a las 20:30
ub compostelán Dado Dadá

Coitas de Mulleres

A obra de Xulio Fernández Pintos, Vida e andainas, aborda diversas cuestións de interese para a historia social, e nomeadamente para entender determinadas vicisitudes da condición feminina. Pintos percibe, por exemplo, a sobrecarga laboral que recaía sobre as costas das mulleres urbanas: "a muller", dicía, "non paraba en todo o día". Sobre este particular habería que facer moi probablemente unha excepción coas donas pertencentes á burguesía acomodada.
Apunta o doutor Pintos que, por mor dos seus desacougos, a muller compostelá atopaba na igrexa un refuxio. Para acudir ao templo daba un pequeno paseo, no que ía anticipando a grata sensación de saber que unha vez dentro ninguén a había amolar. Sentada nun dos bancos, na acolledora e tranquila penumbra, podía soñar con remediar as súas carencias e frustracións. "Sempre soñara con ter servizo que a atendese só con erguer un dedo. Facía plans por se algún día lle tocaba a lotería do Nadal. Daquela, ergueríase e xantaría o que outros lle habían ter preparado...". Ademais, xenerosa como adoitaban ser as máis delas, ilusionábase tamén coa perspectiva de que se resolvesen para ben as tribulacións dos seus fillos e mais do seu home. Para propiciar un bo arranxo de coitas de todos, ofrecía esmolas e promesas de sacrificio que ela había de cumprir polo ben dos seus. Aborda tamén outra cuestión moi pouco tratada entre nós por certo, relativa á sexualidade e a procreación, asuntos que acostumaban confundirse nos anos corenta e cincuenta. O temor ao embarazo indesexado anguriou as mozas solteiras pero tamén a moitas mulleres casadas. Traer ao mundo fillos indesexados, ou máis prole da conta, representaba para innumerables mulleres un repertorio variado de problemas: de saúde, para comezar, xa que a experiencia do parto supoñía ata os anos sesenta un temible risco reiterado de morte (nomeadamente por mor das temidas febres puerperais).
Pero tamén supuña un problema económico, acaparaba moita atención, co conseguinte sobreesforzo e desgaste, etc. Verbo desta cuestión, o estado de ánimo de moitas mulleres, poucas veces expresado á luz pública, podía ser aproximadamente o que describe o doutor Pintos, cando sinala que a muller: "Collía o sono tarde e mal, moitas veces cavilando noutro fillo que calquera día podía vir... Sen o desexar. O confesor tíñalle prohibido usar calquera clase de anticonceptivos, cousa que ao seu home tanto lle tiña. Nunca pensaba nas consecuencias. Ademais, adoitáballe dicir á muller que eles só tiñan tres fillos. Dos seus coñecidos, ¡eran dos que menos! Semella evidente, ao cabo, que as mulleres viviron este problema con maior desacougo que os homes, xa que estes, imbuídos da mentalidade imperante daquela, non se tiñan por tan directamente concernidos. O discurso do control da natalidade era un tabú nos anos cincuenta.
Só se consideraba aceptable, con reticencias, o inseguro método de Ogino, introducido en España no ano 1929. Na década dos sesenta, namentres que en Europa a pílula se convertía no método anticonceptivo en alza por mor da seguranza que ofrecía, en España estaba prohibida polo Código penal que estivo vixente ata o ano 1978.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 13/05/2011)

martes, 10 de mayo de 2011

Antigos Paseos

A diversión primordial na Compostela dos anos corenta e cincuenta era o paseo. Santiago Nogueira lembra nas súas memorias, Santiago a través de mis gafas (Alvarellos) que aqueles paseos tiñan lugar ao mediodía, e con maior afluencia aínda pola noite, nun horario bastante serodio: ía dende as nove ata as dez e coarto, se non é que se demoraba ata chegar ás e media. A xente repetía o paseo incesantes veces, sempre polo mesmo itinerario. A rúa do Vilar era a que gozaba da preferencia pública. As restantes rúas non suscitaban especial interese na poboación, ao non consideralas como lugares de paseo senón de mero tránsito, porque a motivación social non era a de facer exercicio físico, que en tal caso daría o mesmo o roteiro que se collese, senón a de ver e ser vistos polos demais. Era este un xeito de realizarense como seres sociais. Nos anos corenta e cincuenta existía pouca conciencia da importancia que a actividade física revestía para á preservación da saúde, e eran moi poucos os adultos que practicaban o paseo con tal pretensión (senón, todo o máis, coa de airearse un pouco), e menos aínda os que se apuntaban a un ximnasio ou practicaban algún deporte. Case resulta superfluo aclarar que isto resultaba particularmente certo no que concirne a ampla capa dos traballadores manuais, que bastante exercicio realizaban xa no desempeño dos seus oficios (o músculo seguía tendo un papel moi notable na actividade económica de entón, dado o retardo da difusión dos progesos técnicos que viñeron a aliviar o esforzo do operario, e por veces tamén a suplilo), en xornadas laborais que ben podían durar dez ou máis horas ó día, o que de certo tampouco lles deixaban moito tempo libre para a practica do lecer. ¡Bastante ximnasia facemos xa co choio que temos!, exclamaban bastantes deles. E non hai que pensar que a ‘xente de bronce’ podía pasear cando lle chegaba o tempo da xubilación. Poucos chegaban a vellos (os ricos, mellor mantidos e coidados, alcanzaban en maior medida a idade provecta), e os que chegaban aló tiñan pouco tempo para estarricar as pernas: duraban pouco.
Naturalmente, o locus deambulatorio variaba coa mudanza das estacións. No outono e inverno realizábase o paseo pola rúa do Vilar. Cando chovía, os paseantes acollíanse aos soportais, que entón resultaban notoriamente insuficientes para permitir o camiñar folgado daquela morea de xente. Houbo algún intento, se cadra un tanto arbitrista, de mellorar as condicións do lecer público. Protagonizouno quen foi alcalde da cidade e catedrático de Farmacia, Enrique Otero Aenlle. Animado pola loable pretensión de facer máis grato o plácido deambular da poboación, probou a instalar no teito dos soportais da rúa do Vilar un dispositivo de raios infrarroxos previstos para combater a friaxe que padecían os animosos ‘flâneurs’. Semella que a iniciativa foi moi aplaudida, pero non tanto pola súa eficacia, francamente irrisoria, como por ter servido de motivo inspirador para xocosos chascarrillos aos que eran moi dados os composteláns.
Cando chegaba a primavera, un bo día, como por ensalmo, producíase unha migración: o paseo se trasladaba á Alameda. Pero era na Praza do Toural onde daba comezo para logo endereitarse o xentío cara ese espazo de lecer, amoreándose no auténtico funil que constituía a rúa Bautizados, convertido por veces nun auténtico tapón, nomeadamente cando os estudantes saían as nove e media para airearse despois de estudar pola tarde.
A Alameda era un espazo social complexo e en absoluto indistinto. Ao marxe do paseo dos Leones e do de Bóveda, hai constancia da existencia de tres paseos diferenciados. O paseo central, o máis amplo, era o ámbito da cidadanía respectable, na que se encontraban incursos os estudantes. O lateral dereito, onde se sitúa o palco de música, tiña como únicas usuarias ás mulleres de modesta condición: ‘modistillas’ –apelación que revestía un certo tinte agarimoso, segundo Santiago Nogueira-, criadas e outras “oficialas”. Polo lateral contrario (esquerdo, según se entra á Alameda), que conclúe na igrexa do Pilar, paseaban exclusivamente os cóengos. Pasearía tamén algunha vez o arcebispo? Dependería, supoño, do seu temperamento e afeccións. Quizais o fixera Tomás Muñiz de Pablos, que tomou posesión da sede episcopal cando estalou a guerra civil e era, seguno Santiago Nogueira, un andaluz simpático que non semellaba forofo de Franco. Nuha ocasión, accedeu á petición dun párroco que teimaba en que recibise a visita dun grupo de fieis que querían saudalo. Estes, agradecidos a súa Ilustrísima por brindarlles a oportunidade de coñecelo persoalmente, ofrecéronlle como regalo de medio pelo unha caixa de rudimentarias farias da Coruña e unha botella dun coñac barato, marca Domecq. O reverendísimo don Tomás, sentíndose no cumio dunha Igrexa que en materia de recibir ofrendas e obsequios ao longo dos séculos sabía certamente latín, respondeulles, facendo gala do seu gracexo andaluz, con estas palabras: “Muchas gracias por el regalo, pero no hay que olvidar que para puros, los habanos; para coñac, el francés, y para fieles, los difuntos”.
(Versión ampliada do artigo publicado en El Correo Gallego, 09/05/2011)

lunes, 9 de mayo de 2011

Morder os Beizos. A discriminación da muller na obra de: Xulio Fernández Pintos: "Vida e andainas"

A obra de de Xulio Fernández Pintos, ‘Vida e andainas’ (Sotelo Blanco / Consorcio de Santiago), que conta por certo cun estupendo prólogo de Bieito Iglesias, reviste interese literario e ofrece ademais unha vivaz estampa da sociedade compostelá nos anos corenta-cincuenta. No que concirne ás mulleres o autor sinala que eran, en xeral, máis pobres que os homes: “tan pobres de solemnidad como as monxas máis recatadas”.
Vivían para casar e ter fillos. O doutor Pintos non ten a menor dúbida de que a sociedade compostelá era nidiamente andrárquica, a pesares de certas aparencias de poder feminino que teñen confundido a moitos: “Na casa viña ser algo así como o que agora chamamos un electrodoméstico de luxo. Eran consideradas como “pertenza do seu home”, que era o que mandaba, excepto na cociña e nos labores da casa”. O aspecto patriarcal, con reberetes autoritarios, queda claramente subliñado na evocación daquel tempo, no que: “O home era quen podía alzar a voz e pór firme a toda a familia”.
Moitos homes mallaban ás mulleres. Algúns dos máis considerados e que mesmo gozaban de sona de “santos”, facían isto poucas veces, e cando daban en facelo, nunca pasaban do indispensable. Como adoitaban dicir algunhas das maltratadas comentando coas súas amigas: “Mi marido me pega lo justo”.
A muller víase sometida, e tiña que estar calada e submisa diante o marido. Resulta moi expresivo o xeito en que o autor ilustra esta cuestión, cando sinala que non eran poucas as mulleres que se pintaban cun lapis os beizos non tanto co afán de presumir como de evitar que se lle notasen as feridas feitas a base de chantarlles os dentes centos de veces para contérense e non estalar de irritación diante das respostas ásperas, as actitudes arrogantes e as condutas machistas dos seus homes.
O home sentábase tranquilamente na mesa a hora do xantar, sen terse que erguer en ningún momento (namentres á muller non paraba) para que o serviran antes que a ninguén. Tamén levaba a mellor tallada. Falaba pouco para rematar axiña e ir tomar o café cos amigos, e se cadra botar a partida. Entrementres a muller atendía aos fillos, recollía a mesa, fregaba os pratos e tiña aínda que cavilar no que tería que pór para a cea.
Había ter a casa limpa e ben arranxada a calquera hora do día. Pero tamén é certo que o seu home tiña algún detalle, aínda que ás veces só fose para non dar que falar. Procuraba, verbigracia, non esquecer o santo da muller, ¡o santo da nai dos seus fillos!. Os agasallos que facía non adoitaban ser cousas para ela, galanos para o seu ornato e satisfacción, senón máis ben para a casa, para que a muller puidese traballar con máis comodidade. Recorrendo a súa experiencia de vida, Pintos, apunta que nunha das celebracións da onomástica da súa dona, un señor regaláralle unha moderna tixola coa que puidese facer dun xeito rápido e eficaz unhas tortillas, para cando o marido aparecese na casa a calquera hora e sen avisar, con tres ou catro amigos. E habíalles que preparar algo, ¡non quedaba outra!.
(Versión ampliada do artigo publicado en Galicia Hoxe, 06/05/2011)

sábado, 30 de abril de 2011

As críticas a O SEGUNDO SEXO (e II)

Simone de Beauvoir sentiuse estimulada a escribir Le Deuxième Sexe debido á privilexiada situación de que gozou como muller, o que creou as condicións de posibilidade para que se puidera expresar –segundo sinala ela- con absoluta serenidade. E foi precisamente o sosego de espírito co que levou a cabo a súa investigación o que máis exasperou a moitos dos seus lectores masculinos. A Simone parecíalle que eles terían acollido con benevolente condescendencia un gran berro alporizado, a revolta dunha alma ferida, pero non lle perdoaron a súa obxectividade que eles dubidaban que fose certa. O seu libro estaba escrito con lucidez cartesiana, e isto facía que a arrogancia do primeiro sexo, da que estaban imbuidos numerosos intelectuais, lle impedira aceptar a paixón de orde intelectual que guiaba o traballo da Beauvoir. A obra suscitou arrebatos de cólera entre algúns dos seus amigos. Un deles, universitaro progresista, interrompeu a lectura do libro e guíndouno contra a parede da habitación. Foi tamén significativa a reacción de Albert Camus, quen a acusou con expresións de afectada morosidade de ter ridiculizado ao macho francés. Simone apostillaba que, como “Mediterráneo” que era, e cultivador dun espíritu español, non concedía a muller máis que a igualdade na diferencia e, como puxo en evidencia Georges Orwell, o home era o máis igual de ambolos dous. Noutra ocasión, confesoulle desenfadadamente que el aturaba mal a idea de ser xulgado por unha muller. Plantexaba a cuestión nestes termos: ela era o obxecto; él, a conciencia, a ollada. E recoñecía entre risas que era certo que era certo que el non acababa de admitir a reciprocidade. Neste momento da conversa, Camus deixou entrever a veta de calidez humana que o caracterizaba, e confesoulle a Simone en tono de confidencia que o home, e el mesmo en particular, sofría por non encontrar na muller unha verdadeira compañeira; él aspiraba á igualdade.
Polo demais, a maioría dos homes consideraron como un insulto persoal o que a Beauvoir escribeu sobre a frixidez feminina. Daban en imaxinar que eles dispensaban pracer segundo o seu antollo e poñer tal cousa en cuestión equivalía castralos. Beauvoir xa contaba con que a dereita non podería por menos que detestar o seu texto, que, como era de agardar, Roma puxo no index (de libros prohibidos). Pero tiña a esperanza de que cando menos fose ben acollido pola extrema ‘gauche’, xa que a súa análise era debedora da teoría marxista. Mais levou un chasco: dende as propias fileiras gauchistas, unha muller, Marie-Louise Barron estimou que ‘Le Deuxième Sexe’ provocaría de certo a hilaridade dos obreiros de Billancourt. E aínda tivo que sofrir outros comentarios de análogo teor. Mais tampouco os xuizos dos marxistas non stalinistas furon máis reconfortantes para ela. Viñeron dicirlle que coa consecución da Revolución o problema da muller desaparecería decontado, e daquela non habería tan sequera necesidade de plantexalo. Beauvoir retrucaba que ela podería a aceptar tal argumento, pero antes tiñan que explicarlle qué era o que pensaban facer entramentres non se fixera a revolución. Concluía que, non concerninte á problemática da emancipación da muller, a esta caste de gauchistas non lles interesaban os tempos presentes.
Os seus adversarios difundiron a propósito de ‘O segundo sexo’, varios malentendidos. Recibeu ataques en especial polo capítulo que consagrou á maternidade. Moitos homes declararon que a autora non tiña dereito a falar da cuestión da concepción da muller, xa que ela descoñecía a experiencia maternal. -¿E eles sí a coñecían?, retrucaba Simone. Acusárona tamén de non terlle outorgado valor ao sentimento maternal e mesmo ao amor. Ela defendíase dicindo, que non sostivera tal, o que propugnaba de certo era que a muller experimentara o sentimento maternal dun xeito auténtico e libre, sen caer nas trampas que a levaban a alienación confundindo o seu corazón. A maternidade non tiña que ser para a muller unha obriga inexorable. Atribuíanlle tamén a defensa da licenciosidade sexual. Mais, en verdade, o que ela preconizaba non era que a muller se deitara con calquera home en non importa que momento, senón que as eleccións e rexeitamentos nesta esfera non deberían atender aos intereses, as convencións e as institucións. Ao cabo, tamén foi moi criticada polas súas consideracións arredor do aborto, ao que era manifestamente favorable.
(Versión ampliada do artigo publicado en Galicia Hoxe, 29/04/2011)

martes, 26 de abril de 2011

Café con pingas: O café Español no tempo de Hemingway (V)

O GRAN CAFÉ Español fundouse pouco antes de 1920, e axiña sentou os seus reais no número 37 da Rúa do Vilar. Unha porta xiratoria daba acceso a este selecto e amplo local, con capacidade para 400 persoas sentadas. Tiña unha barra elegante e ben disposta e ao seu lado achábase o escenario no que as orquestras ofrecían un repertorio clásico combinado con pezas de "rabiosa" actualidade, e non faltaban tampouco números de 'varietés'. A actuación dunha orquestra supuña para o café un desembolso de perto de mil pesetas ao día. Ramallo teimaba en conseguir as mellores, xa fosen de repertorio clásico ou ben de ritmos modernos. Tamén contrataba animadoras e cantantes de sona, como Pedrimar, que gozaba de gran reputación como cantante de tangos. O propietario gabábase dos seus contactos e coñecementos no mundo do espectáculo, cos que a duras penas disimulaba a súas carencias intelectuais e musicolóxicas de fondo. Coñecido o seu interese polo tema, nunha ocasión os integrantes dunha peña coméntaronlle a nova de que en París aparecera un 'Stradivarius'. -¡Ese toca aquí!, exclamou fachendoso Ramallo, provocando o estoupido de gargalladas dos da peña. Comentábase que noutra ocasión o avispado pero pouco douto propietario quería que un representante lle fornecese dúas señoritas elegantes, refinadas ou sofisticadas; o caso foi que o que lle saíu foi o seguinte: "Mándeme dos señoritas que sean lo más sifilíticas posible".
O Café Español estaba provisto de espellos e amoblado con mesas de cristal e tamén de mármore, previstas en especial para os xogadores de dominó, amén de confortables diváns para oficiar tertulias demoradas. Abría ás oito da mañá e pechaba a unha da madrugada. Concorría a el a 'boa sociedade' compostelá e tiña un carácter certamente exclusivo: soamente entraban homes traxeados e con garabata. Segundo refire Mercedes Pintos, o servizo realizábano camareiros uniformados de branco, que adoitaban dispoñer primeiro os pratos e mailas tazas valeiras polas distintas mesas. Logo, cada un ía provisto con dúas xerras, unha delas chea de café e a outra de leite, servindo aos clientes na proporción que desexasen. Na hora do aperitivo previo ao xantar o café estaba moi concorrido e era habitual tomar vermú, nomeadamente Martini seco ou doce, e tamén cervexa a presión. Arredor das tres ou tres e media, xa estaba de novo cheo na sagrada hora do café. A esta hora soaba a orquestra mentres algúns clientes xogaban ás cartas ou ao dominó. Pola tarde tiña moita aceptación o chocolate con churros e tamén o té completo (que incluía torradas, marmelada e pasteis) servido nunha vistosa teteira prateada, portada nunha bandexa de similar aparencia. Entre as sete e as dez da noite era chegada a hora dos cócteles que preparaba un experimentado barman, cuxo oficio estaba moi ben valorado e, conseguintemente satisfactoriamente remunerado (gañaba 1.000 pesetas ao mes). Pola noite o establecemento servía tamén ceas lixeiras.
(Artigo publicado en El Correo Gallego, 25/04/2011)

sábado, 23 de abril de 2011

O SEGUNDO SEXO (I)

No mes de maio de 1948 apareceu en ‘Les Temps Modernes’ o capítulo de ‘O segundo sexo’ dedicado a muller e os mitos. Lévi-Strauss, que estaba a piques de rematar a súa tese sobre ‘Les Structures de la parenté’, advertíuna de que cometera certas inexactitudes relacionadas coas sociedades primitivas. Tivo a xentileza de permitirlle consultar na súa casa durante varias mañás a copia dactilografiada do seu manuscrito. Léndo, Simone de Beauvoir ratificouse na idea de que o macho desempeñaba o papel primordial e a muller non pasaba de ser ‘o outro’ sexo. Axiña o denominaría o ‘segundo’. Nalgunhas ocasións escribía pola mañán na súa habitación e polas tardes na casa de Sartre, dende a que ollaba a terraza de ‘Les Deux Magots’ e a praza de Saint-Germain-des-Prés. Pasou varias horas con Sartre e Bost barallando diversos títulos posibles para o libro. Foi Bost quen dou co célebre título que lle pareceu o máis satisfactorio. Paralelamente, dúas veces por semana Simone se xuntaba cos colaboradores habituais de ‘Les Temps Modernes’ (Merleau-Ponty, Pouillon, etc.) na pequena oficina de Sartre, demasiado reducida para un xuntoiro de máis de quince persoas. Namentres discutían os artículos e planificaban os próximos números, a peza enchíase de fume de tabaco e aquel selecto grupo de intelectuais bebía ‘alcohois brancos’ que Sartre recibía da súa familia de Alsacia.
Simone de Beauvoir sinalaba que deliberadamente evitara pechar a súa reflexión no círculo estricto do que se denominaba “o feminismo”. Tanto ela como a súa obra (“feminista”, de grao ou ao seu pesar), ‘Le Deuxième Sexe’, foron aceptadas con matices polos intelectuais progresistas. Pero houbo nesta cuestión os seus máis e os seus menos. Beauvoir refire que Sartre recoñecía a súa capacidade intelectual, apoiouna no proceso de preparación de Le Deuxième Sexe e incitouna a afondar nas causas que provocaron a discriminación da muller. Ela declaraba que Sartre, “O home que eu situaba por riba de todos os outros non a me xulgaba inferior a eles”. E non era o único, no enxamio intelectual da ‘Rive gauche’: “Eu tiña moitos amigos masculinos cuxa mirada lonxe de pecharme dentro de certos límites, me recoñecía como un ser humano completo”. Deste xeito, ao ter sido recoñecida polos seus pares intelectuais, Simone non acumulou rancor contra os homes, e puido así escribir ‘Le Deuxième Sexe’ libre de toda animadversión contra os varóns. Declaraba tamén que na súa obra tomaba partido polas mulleres pero evitando exaltalas acriticamente, e polo tanto non deixou de poñer en evidencia os seus deméritos, que tiñan sido enxendrados pola súa condición subalterna. Simone, lonxe de sufrir pola súa feminidade, acumulou as avantaxes de ambos sexos. A partir da publicación de L’Invitée, o seu ‘entourage’ tratouna á vez como un escritor e como unha muller. Esta situación resultou particularmente chocante en América, onde, nos parties, as esposas se xuntaban para falar entre elas aparte, entramentres que Simone charlaba cos homes, que lle manifestaban por certo máis cortesía que aos seus conxéneres.
(Publicado en Galicia Hoxe, 22/04/2011)

viernes, 22 de abril de 2011

CAFÉ CON GOTAS. HEMINGWAY NO HOTEL SUÍZO (IV)

Hemingway aloxouse sempre no hotel Suízo, que estaba ubicado nun primeiro momento na rúa da Conga, e logo se trasladou para o número 18 dunha rúa na que son abondosos os edificios modernistas, Cardenal Payá. Era un dos mellores de Santiago, pero non era exactamente un hotel exclusivo, sen chegar a ser tampouco popular (a xente de bronce non se podía permitir o dispendio que representaba o custe das alcobas máis modestas). Instalado nun inmoble de boa factura, dispuña de dous accesos: un deles ao traveso do portal principal situado na rúa máis ampla e señera de Cardeal Payá, Este hotel tivo gran categoría na súa etapa inicial, pero paseniñamente foi devecendo e quedando atrás. No momento de esplendor, abondaban no seu libro de rexistro os apelidos de alcurnia, e o propio rei Alfonso XII se aloxou nel.
Cando Hemingway disfrutou do seu confort, era un dos mellores de Santiago, como o revela o feito de que, en 1932, o prezo da pensión oscilaba entre 10 e 30 pesetas. E iso a pesares de que, como indicaba Reynolds, o Suízo carecía dun vestíbulo elegante. Segundo a guía de Santiago de José Filgueira Valverde, publicada en 1932, soamente o superaba o Gran Hotel España, ubicado na Rúa Nova, cuxo prezo de pensión se situaba nunha banda entre as 15 e las 75 pesetas. Do Gran Hotel Compostela, que viña de inaugurarse, non da prezos, e o Hostal dos RR.CC. non existía aínda en calidade de hotel (adquiriu a condición de Hostal no ano 1958). O Suízo, co paso do tempo, foi perdendo categoría, afastándose dos establecementos hosteleiros de maior ringorrango, e a súa clientela foise facendo máis variopinta. Isto percibeuno Torrente Ballester, quen se aloxou nel -como recorda unha placa conmemorativa na fachada do edificio- e sinalou que a calidade hosteleira do Suízo non era gran cousa.
Con todo, foi quen de atender a demanda do turismo de vodas constituído polos recén casados de toda España que escollían Compostela como punto de destino ou ben de tránsito, nas viaxes de lúa de mel.
A guerra civil marcou un punto de inflexión na historia do establecemento. O propietario, Alfredo, era un home de ideas avanzadas e iso non se lle perdonou. Requisáronlle as camas e outros enseres, e deste xeito o hotel, esquilmado, foi declinando inveitablemente ata que o dono, desanimado, malvendeu o pouco que lle quedaba e trasladouse coa súa familia á Coruña.
Moi perto do Suízo campaba a estatua do prócer e benefactor da cidade Montero Ríos, e o feito dou pé a que un académico lle dedicara uns versos humorísticos, recollidos por Mercedes Gualteria, que dan conta da ubicación próxima dun local de perruqueria, dunha casa de comidas (El Asesino) e probablemente dun minxitorio: "Nada le falta a Montero, / pues además del cariño, tiene contiguo al Asesino / y al costado un meadero. / Del caballero el toisón, / que tantos favores hizo, / tiene la vista al Suízo / y a un magnífico salón, para darle una loción / o poner pelo postizo".
(Artigo publicado en El Correo Gallego, 21.04.2011)

martes, 12 de abril de 2011

Café con Pingas: Hemingway en Santiago (III)

Polo regular, Hemingway erguíase moi cedo pola mañá para traballar coa mente fresca na súa obra literaria coidando moito o estilo. En certo modo seguía a pauta do intelectual que protagoniza a novela de Thomas Mann Muerte en Venecia. Se estaba a traballar nun café non era raro que tomase algunha bebida destilada. Tampouco desdeñaba gulipar algún cóctel na hora do aperitivo, se cadra no Café Español, onde os preparaban con moi xeito, segundo refire Mercedes Pintos, no seu interesante e moi recomendable libro: A lume lento. Cen anos de hostelería en Compostela; en Cuba tiña predilección polos mojitos en 'La Bodeguita del Medio' e os daïkiris na 'Floridita'. Na comida bebía frecuentemente viño, nunha dose xenerosa, ou nalgunhas ocasións cervexa, e continuaba bebendo pola tarde, que era cando despachaba a súa correspondencia redactada polo regular nun rexistro coloquial caracterizado polo ton moi espontáneo. Na cea, procuraba que non faltara na súa mesa algunha botella de viño, e aínda despois tomaba por riba algún whisky. Todos os integrantes da 'Lost Generation' eran rexos bebedores e Hemingway non foi dende logo unha excepción. De feito, acabou converténdose nun alcohólico.
Rematada a súa estadía en Santiago, no ano 1929, a parella marchou no coche con rumbo a Madrid, queixándose por ter que transitar por malas estradas e tendo ademais que aturar unha calor "que parte a cabeza". De camiño, fixeron unha parada en Sanabria e alí confesa que se emborracharan.
Nos anos 1931 e 1933, os Hemingway voltaron de novo a España e se achegaron a Galicia, pero non existen probas documentais de que estivesen en Santiago. Agora ben, a cidade do apóstolo seguiu a estar presente na súa memoria como un dos lugares que máis amaba en España, segundo consignaba nun escrito no que daba conta das cousas que máis lle gustaban, entre as que tamén figuraba a chuvia, os ríos, a pesca, as corridas de touro, toda a boa escritura e a boa pintura, os principios da revolución, os viños e os cafés. Aínda residindo na Habana, no ano 1933, a cidade do Apóstolo seguía a estar presente no corazón de Ernest Hemingway. Engaiolado como estaba con Compostela, anima nunha carta ao seu amigo John Dos Passos para que visitara a cidade na compaña da súa muller. Dicíalle que podería achegarse nun barco ata Vigo, e xa alí: "Podedes conseguir un coche barato para ir a Santiago desde Vigo". No ano 1940, Ernest instalouse en Cuba e adquriu a casa de 'Finca Vigía'. Daquela logrou escribir a súa obra mestra 'The Old Man and the Sea', que contribuíu a darlle ao escritor unha dimensión autenticamente universal. Pois ben, segundo afirma o biógrafo Edward F. Stanton, na súa obra 'Hemingway en España'1, o nome do protagonista desta novela, Santiago, non foi elixido azarosamente por Hemingway, senón por mor de ser o patronímico dunha cidade que lle semellaba máis fermosa que ningunha outra da Península.
(Publicado en El Correo Gallego, 11/04/2011)

sábado, 9 de abril de 2011

HISTORIA DO CAFÉ (IX) EMBRIAGUEZ E SEXISMO

Camus, Sartre e Beauvoir formaron un trío lendario. Houbo, en efecto, unha longa serie de encontros entre os tres nos que se foi forxando unha gran amizade, que fixo pensar a moitos fóra de Francia que era un grupo inseparable e que constituían unha mesma escola . En realidade, Camus nunca se sentiu completamente cómodo e confiado con eles, como tamén lle sucedía coa pléiade de escritores da factoría Gallimard e, en termos xerais, co conxunto da sociedade literaria da época repartida en diferentes capelas. O escritor alxeriano nunca formou parte da ‘familia sartriana’ (así se denominaba á corte que rodeaba ao idolatrado Sartre, pois este, aínda que é certo que mantiña unha relación estreita coa súa nai, nunca quixo casar e formar unha familia, por estrito espírito antiburgués). Polo demais, Camús rexeitou sempre que se lle endosara a vitola de “existencialista”, nin lle facía graza que se lle citase constantemente en segundo lugar, no binomio Sartre-Camus, considerándoselle como o segundo membro da escola. Todo iso non foi óbice para que ambos os dous colaboraron xuntos nalgúns proxectos culturais e asistisen a veladas e festas que tiveron lugar en 1944. Agora ben, as diferenzas de temperamento e as discrepancias políticas non tardaron en minar a relación provocando un afastamento recíproco. Acabaron por suspender os seus faladoiros nos cafés e a comida semanal que mantiñan nos restaurantes do Barrio Latino e algunhas veces tamén do ‘quartier du Montparnasse’.
Camus achegou a Gallimard un novo tipo de literatura caracterizada polo compromiso moral, que suscitaba a mofa dos estetas de toda laia, e en especial dos que se agrupaban na NRF, segundo apunta Lottman . Tanto o influente Paulhan -cuxa temida mordacidad non deixaba monicreque con cabeza-, como Parain ou Groethuysen sentían pouco aprecio polos seus escritos. Nun ambiente así, era natural que Camus non se sentiese nin comprendido nin a gusto .
Tras da liberación de París, “Nous buvions dur à l’époque”, recoñecía Beauvoir . En efecto, bebían forte. Primeiramente porque había alcohol. Pero ademais, porque tiñan a necesidade de esquecer un mundo que contrariaba as súas paixóns.
Unha muller que se embriagaba sentía vergonza, como confesa a mesma Simone de Beauvoir nas súas memorias. Un home, en cambio, en análoga circunstancia era máis autoindulxente e non sentía de igual modo o reproche social. Débese isto a que na sociedade patriarcal existían diferentes patróns de xénero para xulgar a embriaguez feminina e a masculina. Mencionemos un caso. Beauvoir foi invitada a participar nunha velada celebrada na sede da editorial Gallimard cos membros do xurado que viñan de conceder o segunda vez o premio da Pléiade, na primavera de 1946. Tras da comida, os numerosos invitados se espallaron polo xardín libando abondosas copas de champán, xenebra e whisky. Simone, sentada na herba, discutía con Queneau sobre “a fin da historia”, que era entón un tema recurrente de conversa. Os intelectuais de Saint-Germain-des-Prés descubriran a realidade da historia e do seu peso, e discutían acerca de cal era o seu senso . A disputa foíse caldeando conforme os vapores do alcohol lles embriagaban agradablemente o cerebro. Queneau lle propuso unha última copa a Simone, pero esta coñecía os seus límites e refugou a proposición. Mais o outro teimou en que tomara só unha copa de champaña. Ela acabou accedendo, e bebeuna dun grolo. Decontado tivo que deitarse nun divan coa cabeza ardente e o estómago revolto. Chegou a perder a conciencia. Resultou que o seu amigo lle puxera xenebra na copa. Xa era tarde, os invitados partían e soamente permanecía Sartre e a familia Gallimard. E ela sentíase avergonzada namentras que Jeanne, unha das integrantes do clan Gallimard, facía o posible por reconfortala. Tivérona que levar nun coche ata o seu hotel .
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 08/04/2011. Versión ampliada)

lunes, 4 de abril de 2011

CAFÉ CON PINGAS. HEMINGWAY EN SANTIAGO (II)

Na súa estadía de 1929, Hemingway e Pauline encontraron no Santiago estival un clima grato, despois da calor que pasaran polas estradas españolas viaxando dende Pamplona, tras rematar a feira taurina. Ademais, na comarca había excelentes ríos nos que practicar a pesca. A catedral era tamén un centro de interese para a parella. Ernest necesitaba concentrarse en rematar a obra que tiña entre mans, ‘Farewell to Arms’, que publicaría en setembro. Este labor carrexáballe bastante desacougo, sensación que coñecía ben pois o mesmo lle pasara cando rematara o libro anterior ‘The Sun Also Rises’. A súa conduta era un tanto estraña e Pauline, inqueda, acudiu a catedral para acender algunhas veas e implorar a axuda divina. Como artista, Hemingway estaba tamén preocupado polas resistencias que estaba a encontrar no mundo editorial por mor da franqueza e liberdade do seu estilo literario. El era un lector afervoado, posuía unha grande cultura e un excelente dominio idiomático, pero prefería evitar a ampulosidade e a retórica, na procura dun estilo depurado e contido –gustáballe, por vía de exemplo, a llaneza e aparente facilidade que caracterizaba a narrativa de Pío Baroja, por quen sentía gran admiración. Os críticos sinalan a influencia que tivera nel o libro de estilo do periódico ‘Kansas City Star’, cando facía as súas primeiras armas como escritor, no que se recomendaba a utilización de frases e parágrafos curtos e a procura da precisión, claridade e concisión. Hemingway se esforzaba particularmente en pergueñar os diálogos –aspecto no que non tardou en ser recoñecido como un consumado mestre- con enteira liberdade, e dun xeito moi achegado á fala viva e real, sen desbotar o emprego de expresións malsoantes, como por exemplo “puta”, que a xente utilizaba na lingua cotiá. Pero esta pretensión resultaba inaceptable para o ‘establish system’ norteamericano de 1929, e por tal motivo experimentou nas súas carnes o látego da censura exercida pola súa propia editorial que lle suprimira varias destas expresións na revista da casa, o ‘Scribner’s Magazine’. Certamente molesto, Hemingway teimaba en que lle respectaran o texto na súa integridade e bregaba para que restituísen ditas expresións.
As preocupacións non podían bloquealo. Necesitaba escribir e corrixir no Hotel Suízo e moi probablemente tamén nos cafés composteláns, pois xa en París deixara patente esta afección, segundo confesa en ‘A Moveable Feast’ (París era una fiesta, na traducción ao español). Para relaxarse collía uns xornais, unha bolsa chea de tomates e cebolas para comer, subía ao ser Ford e ía pasar o día pescando troitas no río Ulla, como fixo o día 12 de agosto. Semella que lle gustaban moito as cebolas e tamén os tomates, nomeadamente para manterse nas súas excursións de pesca; nunha carta enviada a John Dos Passos dicíalle: “Gustaríame ir uns meses a calquera sitio e vivir soamente a base de cebolas, se tivésemos suficientes cebolas e sal”. No camiño de volta, tivo un incidente por mor do pinchazo de dúas rodas do coche, e detívose ademais para preparar unha troita con xamón do país. Cando chegou ao hotel pola noite, deitado na cama cunha botella de cervexa ao seu alcance na mesiña de noite, escribiu no diario: “Non houbo pelexas en dous días”. Había problemas de convivencia na parella. Reynolds refire o xeito no que pasou Hemingway a velada máis sosegada do día seguinte en Santiago. Como adoitaba facer, comezou o día lendo o xornal, a media mañá foi a perruquería (probablemente á que existía entón perto do hotel) a cortar o pelo, e logo dedicouse a mercar provisións. Anotou que, cun gasto diario de cinco dólares, resoltamente a vida resultaba máis barata que en Key West (no sur dos Estados Unidos). De regreso ao hotel, foille preguntar ao patrón se recibira correo remitido dende París. Despois de xantar, coas contras pechadas, namentres Pauline se dedicaba a escribir cartas, algunhas delas asinadas por ambos os dous, Ernest escolleu, entre a morea de libros de literatura cos que sempre adoitaba viaxar, dúas novelas para ir alternando a lectura. Nesa mesma tarde consagrou algún tempo a escribir no seu diario, consignando que bebera na comida unha botella de cervexa, que lle custara sesenta céntimos (por esas datas un café no Café Español custaba uns cincuenta céntimos). Na confidencialidade do diario dáballe a razón a Pauline nas amoestacións que lle facía polo xeito que tiña de beber, o que daba pé a continuas discusións entre os dous; e concedíalla porque comprobaba que a bebida lle estaba provocando a inchazón dos dedos, Xa pola noite, antes de durmir, subliña de novo do diario: “tres días sen pelexas”. Naquela tempada, viaxando dun país a outro, Hemingway non se sentía a gusto consigo mesmo.
(Artigo publicado en El Correo Gallego, 04/04/2011. Versión ampliada)

HISTORIA DO CAFÉ (VIII): AMORES EN SAINT-GERMAIN-DES-PRÉS

No ámbito das relacións amorosas, a Camus e a Sartre, sendo tan distintos (tamén na maneira en que entablaban este tipo de relacións) pasáballes, porén, algo similar: cando encontraban unha muller á que respectaban intelectualmente resultaba que non lles atraía no plano erótico. Había algunhas excepcións, claro esta. Pero Simone de Beau¬voir non foi unha delas. Quizais por aquel aire de institutriz severa que tiña. Sartre acabou por non sentir a menor atracción física por ela. Camus, pola súa banda, temía que fose unha prosma e leriante na cama.
Simone quixo seducir a Camus, pero este tras algunhas vacilacións e flirteos, repregouse (a diferenza de Koestler que caeu nos seus brazos). Lembremos un episodio memorable acontecido na etapa en que Sartre daba conferencias nos Estados Unidos, onde estivo dende mediados de decembro de 1945 ata o mes de marzo do ano seguinte. Unha noite, Simone, que se sentía moi atraída como indicamos polo galán Camus, ceou a soas con el na cervexaría Lipp, e despois foron ao bar de Pont-Royal, situada moi preto da editorial Gallimard, onde Albert tiña o seu despacho, e permaneceron alí ata a hora do peche. Acordaron logo mercar unha botella de champaña para bebela xuntos no hotel Louisiane, onde se aloxaba Simone, segundo refire ela nas súas memorias (La force des choses). Aínda que ela era consciente de que Camus non a trataba exactamente igual que a un home, valoraba a súa capacidade intelectual e fíxolle confidencias e mesmo condescendeu a lerlle algún pasaxe do seu diario. Faloulle dos seus problemas persoais e das súas inquedanzas como escritor: a pesares do éxito e o recoñecemento que xa obtivera, non se sentía satisfeito, e estaba obsesionado con escribir unha obra que considerase de auténtico valor. E isto facíao sufrir.
Simone era moi sagaz e e percibiu con claridade que en Camus existía "un abismo más profundo que en algunos otros entre su vida y su obra". Cando saían xuntos, bebían, charlaban e rían ata altas horas da madrugada; semelláballe gracioso, cínico, "un poco canalla y muy pillo"; expresaba os seus sentimentos (con ela) e era capaz de dar renda solta aos seus impulsos. Podía sentarse na neve, as dúas da mañá e poñerse a meditar sobre o amor (Camus adoitaba ser moi reflexivo; e profundo, por certo): buscábamos -dicía- a paixón pero tamén a estabilidade. E iso non era posible; había que elixir, pois non se pode á vez arder e perdurar. Pero Beauvoir observaba tamén que nas discusións serias se pechaba, trataba de darse gran importancia, e enunciaba frases nobres. Apunta, asemade en La force des choses, que coa pluma na man era un moralista ao que ela xa non recoñecía. O propio Camus admitía que a súa imaxe pública non coincidía coa súa verdade persoal. Tamén outros amigos íntimos advertiron que se revestía cunha máscara. El mesmo se daba instrucións neste senso, como revela un apunte do seu diario (Le temps qui reste): "Instalarse en la naturalidad pero con su máscara".
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 01/04/2011)

domingo, 27 de marzo de 2011

Historia do Café (VII). As Mulleres Parvas

Pode causar certa sorpresa que un humanista sensible como era Albert Camus, ao que tildaban de moralista por mor da súa preocupación pola xustiza e o respecto ás persoas (que incluía a oposición firme a pena de morte, mesmo para os colaboracionistas co nazismo), non dubidara en mentirlle a todas as mulleres coas que saíu, do mesmo xeito, por certo, que facía Sartre. En realidade, esta semella ter sido unha actitude habitual dos homes de mediados do século XX, cando cortexaban ás mulleres. A cuestión era conquistalas e retelas logo, e calquera argucia semellaba válida con tal de conseguir tal propósito. “No amor vale todo”, adoitábase dicir. No flirteo, e dun modo xeral na relación amorosa, non parecía indispensable dicirlle a verdade as mulleres, coas que era infrecuente que se establecera unha comunicación profunda, baseada na igualdade e no respecto mutuo. Era, en efecto, insólito que os homes se franquearan coas súas parellas e que lles falasen dos seus auténticos sentimentos e das súas inquedanzas intelectuais. (Emilia Pardo Bazán fora pioneira na reivindicación dun proxecto vital autónomo para a muller e na procura dun intercambio creativo cos escritores varóns, como deixou patente nunha carta remitida a Pérez-Galdós). Polo xeral, os pretendentes limitábanse a mostrarse corteses e atentos, procurando parecer divertidos e un pouco frívolos.
O comportamento sexista dos varóns asentábase na infravaloración das mulleres, nomeadamente da súa intelixencia e capacidade ou disposición para afondar nos temas serios. Poucos intelectuais lles concedían creto neste senso. Eran realmente moi escasas as excepcións a esta regra, entre as que é posible mencionar o respecto artístico que a actriz galega María Casares, lle inspiraba a Albert Camus. Pero isto non impediu que lle mentise, cando era a súa amante, dicíndolle, se cadra unha das veces nas que se encontrou con ela no café de Flore, no que adoitaban verse, que as súas relacións coa súa esposa Francine eran como de irmáns. Pero logo o asunto quedou destapado cando ela quedou embarazada, e daquela María rompeu con Camus. Outra das súas amantes, Mamaine, a atractiva esposa de Koestler, que escapara con el nunha viaxe pola Provenza e andaban logo xuntos polos cafés parisinos, escribiulle a súa irmá dicíndolle que Albert casara con Francine por mor de que estaba embarazada. Déralle esta xustificación –unha pura trola- para non contarlle que contraera nupcias libremente con ela, sen outro condicionante que o código de honor norteafricano, no que a palabra dada tiña a máxima importancia. Semelláballe máis sinxelo e práctico contarlle que ela agardaba un fillo, e diante dese feito el reparaba cabaleirosamente a súa culpa.
Outra excepción á pauta habitual foi a relación que mantivo Sartre con Simone de Beauvoir, na que esta sabíase apreciada tamén polo seu intelecto. Sartre trataba con ela as cuestións filosóficas e políticas e confioulle un posto de grande responsabilidade na redacción da revista ‘Les Temps Modernes’. Pero esta relación supostamente idílica, que constituíu un modelo durante moitos anos para a “progresía” (unha especie de relación de referencia como a de Ana Belén e Víctor Manuel, en España, pero con máis nivel e maior proxección internacional), baseada na unión libre con comunicación profunda, recusando os apegos e o matrimonio burgués, vivindo cada quen nun domicilio diferente, e compartindo amor e inquedanzas, quedou feita anacos cando se fixeron publicas as memorias de Simone de Beauvoir, xa na etapa final da súa vida. Fíxose patente entón a escasa consideración que ámbolos dous tiñan polas rapazas coas que se deitaban, as que consideraban unhas auténticas tontas. Nas confidencias que se facían quedaba claro que estaban alí para darlles pracer e non pasaba nada por telas enganadas. En certo modo utilizaban a estas admiradoras. Algunha delas sentiuse fondamente ferida e decepcionada cando se publicaron as citadas lembranzas da Beauvoir. Pódese soster con fundamento que, en certo xeito, a autora de ‘El segundo sexo’ asumiu a este respecto as pautas de conduta habituais nos homes.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 25/03/2011. Reprodúcese aquí nunha versión ampliada)

sábado, 19 de marzo de 2011

Historia do Café (VI)

A finais de 1943, cando estaba a piques de cumprir os trinta anos da súa idade, Camus instalouse en París para traballar na editorial Gallimard. A súa chegada, a capital atravesaba pola etapa de maior tribulación que coñeceu ao longo do século XX. Naquel último inverno da ocupación alemá todo estaba peor que antes. Na Francia ocupada, a comida, os combustibles e o papel escaseaban cada vez máis. O racionamento non era o único factor que sufocaba os franceses. A represión incrementábase e o goberno colaboracionista de Vichy pregábase aínda máis os ocupantes alemáns, esforzándose en persuadir os franceses de que a vitoria alemá era inexorable. A pesar diso, a vida continuaba naquel París sombrío, racionado e intimidado polas tropas nazis que patrullaban polas súas rúas. A cerrazón non era total, a vida cultural proseguía e a ‘Xestapo’ permitía que os intelectuais de prestixio gozaran de certa marxe de liberdade. Seguíase escribindo e publicando, as revistas literarias continuaban aparecendo e asemadae proseguía a actividade teatral, cos seus ensaios e estreas. De feito, Sartre puido representar sen problemas a súa obra de teatro ‘Las moscas’ (feito que Malreaux lle reprocharía máis tarde). Tamén se exhibían películas. A censura non era drástica, como puxo de relevo Lottman, quen detalla este panorama na súa biografía de Camus. Os pequenos restaurantes e mailos cafés do Barrio Latino estaban repletos de escritores e artistas, de actores e cantantes, de directores de teatro e de cine, en suma de todos aqueles que ían crear a lendo do Saint-‘Germain-des-Prés’ do período de posguerra. Nun París sen carbón, no que os cortes de electricidade estaban á orde do día, resultaba comprensible que os escritores e artistas acudisen a quentarse en cafés como o Flore que dispoñían de estufas de leña. Simone de Beauvoir traza nas súas memorias un retrato de grupo no Flore, onde se mesturaban membros da resistencia e colaboracionistas, onde se podía ver a Pablo Picasso de leria nunha mesa, e a un director de cine tomando unha copa noutra, en tanto que Sartre e Beauvoir escribían en senllas mesas obras que ían modelar a toda unha xeración. Camus coñeceu a Sartre cando acudiu á estrea de ‘Las moscas’, mantendo daquela ambos os dous unha breve conversación. O seguinte encontro tivo lugar no café de Flore, con Beauvoir presente. Falaron de libros e encontraron puntos de vista comúns, xa que resultou que Sartre compartía a admiración de Camus por ‘Le parti pris des choses’ de Ponge. Sartre tiña un carácter amigable e doado, e non foi dificil que o xeo rompese entre os dous escritores, de temperamentos tan distintos, en especial cando Sartre falou da preparación da súa nova proposta teatral ‘A porta pechada’. Propúxolle a Camus que se encargara da posta en escena da obra e mesmo que aceptase o papel principal. Camus venceu as súas dúbidas e aceptou en principio, pero despois declinou sensatamente o ofrecemento posto que nese momento non se consideraba cualificado para asumir o traballo de dirixir actores profesionais nin tampouco se sentía preparado para ocuparse da montaxe dunha peza teatral nun escenario parisiense.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 18/03/2011)

domingo, 13 de marzo de 2011

Historia do Café (V)

O existencialismo foi tamén un estilo de vida e unha actitude de pesimismo sombrío e “indiferencia desencantada” (compatible coa esixencia do “compromiso” co mundo que postulaba Sartre, nomeadamente na súa segunda etapa) que comportaba un modo de vestir característico. Existe, en efecto, un certo ‘identikit’ existencialista, caracterizado pola indumentaria negra, na que non podía faltar un xersei de colo volto e, como complemento, un cigarrillo nos beizos. Reinaba neste ambiente, marcado pola guerra fría e o temor ao afrontamento nuclear, a conciencia do absurdo da existencia, e en determinados casos cavilábase na posibilidade do suicidio (Camus sentíu esta tentación nas súas horas baixas) pero tamén tiñan predilección por facer tertulia nos cafés, discutindo nas terrazas os riscos dunha invasión da URSS e os excesos do imperialismo norteamericano. Disipaban a anguria que os esganaba en animadas festas nas casas particulares, e juergas con baile e copas en boîtes e cabarets exaltándose coa música de ‘jazz’. Tanto a Sartre como a Camus lles encantaba bailar. Aqueles intelectuais e artistas fumaban e bebían copiosamente mentres escoitaban a Boris Vian tocar a trompeta na ‘boîte Rose Rouge’. Amaban tamén as cancións da musa do existencialismo Juliette Gréco, denominada a diseuse porque practicaba un xeito falado de cantar. O café ‘Le Tabou’ tivo gran éxito e foi quizais o máis eminente lugar de referencia. Dispuña dun soto de forma tubular provisto dunha barra, un gramófono no que xiraban sobre todo discos de ‘jazz’, e dun piano para o acompañamento dos cantantes.
Camus, con doble vida de home casado e amante atribulado da actriz galega María Casares, almorzaba na casa con ovos e cereais. Sartre facía o propio con dúas copas de coñac no ‘Café de Flore’. Traballador infatigable e home que gozaba de boa saúde (en contraste con Camus que padecía tuberculose, nunha época na que aínda non existía un medicamento eficaz) sentábase nunha mesa do piso superior e alí se concentraba na escritura de libros e artigos para ‘Les Temps Modernes’ (revista de culto para os intelectuais europeos; en España, bebían nesa fonte o catalán Carlos Barral e os galegos Beiras e Ferrín) por espacio de tres horas. A súa inseparable Simone de Beauvoir, á quen chamaba Castor (“o amor necesario”, que non impedía que houbera ademais “outros amores continxentes”), facía outro tanto, se ben noutra das pequenas mesas redondas de que dispuña o establecemento. Despois de xantar xuntos, nalgún dos restaurantes do Barrio Latino, adoito con algúns amigos, ambos os dous regresaban ao ‘Flore’ traballando na parte alta outras tres horas. Algunhas veces eran quen de dedicar ao esforzo intelectual ata 15 horas nun día, e así se explica que a producción de ambos alcanzara amplas proporcións. O propietario non os recoñecía ao principio, pero en canto Sartre se transformou nun personaxe célebre, o cal aconteceu moi axiña (como tamén Camus) e comezou a recibir numerosas chamadas telefónicas, decideu instalar unha liña para o seu uso exclusivo. O ‘Flore’ era en certo modo a súa casa.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe,12/03/2011)

lunes, 7 de marzo de 2011

Historia do Café (IV)

Na época da postguerra, marcada polo predominio do existencialismo, e logo despois nos anos sesenta, coa rebelión do 68, o ‘Quartier Latin’ convertiuse nun referente cultural de primeiro orde. París mantivo así o seu influxo e poder de imantación, entramentras a metrópoli newyorquina se ía perfilando como a capital planetaria alternativa no eido cultural e artístico (amén do financiero, etc.), con fenómenos como o movemento ‘Beat’ e o ‘Abstract Expressionism’. Os intelectuais e escritores da xeración de Sartre escolleron a zona do Barrio Latino, porque os cafés e restaurantes que tanto gustaban de frecuentar resultaban máis baratos que noutros barrios, nomeadamente que os situados na outra icona do imaxinario cultural francés: Montparnasse.
Os cafés preferidos polos existencialistas eran o ‘Café de Flore’, a ‘Closerie des Lilas’, e a ‘Coupole’. Unha mañá do outono de 1947, Simone de Beauvoir, despois de traballar como adoitaba facer no Café de Flore, acompañou ao escritor Arthur Koestler e a súa atractiva esposa a visitar o museo impresionista do ‘Jeu de Paume’. Un pouco despois, Koestler quixo repetir unha velada tola que tiveran nun cabaret ruso. Sartre flirteaba coa seductora muller e xa ían estando todos bastante bébedos. Koestler encontrou intolerable aquela situación e non dubidou en guindarlle un vaso a testa de Sartre, afortunadamente con mala puntería de xeito que o proxectil foi a estrelarse na parede. Diante do incidente todos se puxeron en pé para abandoar o local pero antes tiveron que vencer a resistencia de Koestler quen teimaba en que permaneceran nel. Ao cabo, saíron a rúa e Sartre púxose a dar tumbos facendo círculos na beirarrúa. O agresivo compañeiro de farra acabou indo atrás deles, subindo as escaleiras a gatas, e cando chegou onde os demais quixo baterlle de novo a Sartre. Terzou entón Camus con xovialidade, tratando de disuadilo: -“Veña, ímonos!”, díxolle colléndoo polo hombreiro. Pero o outro revolveuse con enerxía a bateulle sen contemplacións ao autor de ‘La peste’. O sangue fervente do escritor pied-noir alporizouse e dispúxose a ensarillarse a labazadas con Koestler, cousa que tería feito de non se interpoñeren os demais. Deixaron despois ao provocador nas máns da súa dona -e mazá da discordia-, e os restantes amigos se instalaron no vello coche de Camus. Namentras este ía conducindo, ben empapado en vodka e champaña, non paraba de chorar ao tempo que salmodiaba magoado: “¡Era o meu amigo, e bateume!”. Levado polo desconsolo, botouse enriba do volante e esqueceuse de gobernar o coche, que comezou a dar tremendos bandazos. Daquela, Sartre e Simone de Beauvoir despabilados decontado co pánico que os embargou, erguéronlle a cabeza ao desolado Camus e a poder de berros e rogos lograron que recuperara a cordura e o control do vehículo.
Nos días seguintes volveron a falar repetidas veces do incidente na velada nocturna. Segundo refire Beauvoir, Camus preguntáballes: ¿Pensan que podemos continuar bebendo así e traballar? A pensadora consideraba que non, pero apunta nas súas memorias que tales incidentes eran pouco frecuentes.
(Publicado en Galicia Hoxe, 04/03/2011)

lunes, 28 de febrero de 2011

Historia do Café (III)

Frecuentaban o café os burgueses e os membros da clase media. A medida que se foi producindo unha certa melloría do nivel de vida do proletariado foi posible o seu acceso ao café. En concreto, constátase a presenza de traballadores cualificados en España, na década de 1880. No canto de acudir á taberna, preferían acudir en particular ao ‘cafetín’ ou o café económico. Esta práctica formou parte quizais da pretensión que tiña a elite do proletariado máis arribista de incorporarse ás filas mesocráticas. Convén precisar que a terminología a este respecto non sempre é clara, posto que ás veces a voz ‘cafetín’, ou o sinxelo nome de café, outorgábaselle a tabernas con certas pretensións e que nalgúns caso revestíanse dun aspecto máis moderno.
O café desempeñou un papel eminente no artellamento da sociabilidade burguesa. A decoración e o mobiliario destes establecementos axústase aos parámetros do gusto burgués. Nos mellores existía unha clara preocupación polo luxo e quizá tamén pola hixiene e a salubridade: de aí que os teitos fosen altos (como adoitaban ser tamén os dos domicilios acomodados) e pretendíase que estivesen ben ventilados (aínda que non resultaba doado liberalos do espeso neboeiro provocado polo fume do tabaco). Por esta razón dispuñan de escupideras e lavabos (que non tiñan as tabernas). Nos primeiros tempos o mobiliario dos cafés non foi gran cousa. Como refería Monlau, En Madrid, houbo que agardar ata mediados do século XIX para ver que se producían melloras nos locais e no mobiliario dos cafés máis esmerados. Daquela, os cafés empezaron a ofrecer maior confort que as vivendas, tanto en mobiliario (veladores de marmol, diván de gutapercha ou veludo), como en decoración (estucos, dourados, espellos, cortinóns) e iluminación. Segundo Ramón Gómez de la Serna: "Una gran sociedad de gente distinguida llenaba los cafés porque entonces el café era muy superior en comodidades, luz y grandeza a la casa". Porén, calefacción non adoitaban ter (aínda hoxendía cantas luxosas cafeterías carecen dela) pero a “calor humana” suplíaa, nalgunha medida. En efecto, o único que funxía como modesta calefacción na cripta do Pombo –inmortalizada por Gutiérrez-Solana- eran as lámpadas de gas, que aínda que era pouca cousa, a súa cálida luz recordaba polo menos: “el dulce e ideal calor de las camillas”, áinda que non era moi axustada a comparanza, ó ser tan reducidas e herméticas.
Foi ao promediar o século XIX, cando algúns dos mellores cafés de Madrid adoptaron a iluminación por medio do gas, máis intensa que a tradicional de aceite, petroleo, etc. Ainda que isto non agradó a algúns hixienistas como Monlau, por parecerlle “sofocante” e insano o gas. Así, o café Pombo estaba iluminado con luz de gas, que encantaba a Gómez de la Serna. As lámpadas de gas que lucían no Pombo parecíanlle agradables e fermosas; en efecto, por mor do movemento da lapa, semellaban ós seus ollos brancas cacatúas que se abaneaban sobre un trapecio de cobre. Deste xeito, tiña a impresión de que a súa luz era expresiva e mol.
(Publicado en Galicia Hoxe, 25/02/2011)

domingo, 20 de febrero de 2011

A mesa e manteis. Historia da alimentación en Galicia" Premio Nacional de Gastronomía ‘Álvaro Cunqueiro’

O profesor de Historia Contemporánea da USC, Xavier Castro, obtivo o Premio Nacional de Gastronomía ‘Álvaro Cunqueiro’("recoñecido como o premio gastronómico máis importante de España"), na XVII edición, en calidade de mellor libro publicado sobre gastronomía, polo seu libro: A mesa e manteis. Historia da alimentación en Galicia".
Esta obra mereceu ademais o premio Gourmand World Cookbook Awards 2010, ao mellor libro do ano.
Este libro é a versión en galego da obra publicada polo Servicio de Publicacións da USC, conxuntamente coa Fundación Dieta Atlántica; Yantares Gallegos. Historia de la Dieta Atlántica.

Véxase sobre o libro:
http://galiciagastronomia.blogspot.com/2010/06/mesa-e-manteis.html

sábado, 19 de febrero de 2011

Historia do Café (II)

O parisino ‘Café Procope’ (fundado, en 1686, polo siciliano Francesco Procopio) estaba situado nunha estratéxica zona céntrica de París (onde, para fortuna do propietario, se creou moi logo a ‘Comédie Française’), e axiña atraeu ás xentes vencelladas ao teatro e á cultura (os filósofos Condorcet, Voltaire e Diderot honraron o local coa súa presenza), o que constituíu un indubidable atractivo para outro tipo de clientela. Durante os días da Revolución, foi no Procope onde o gorro frixio, símbolo da Liberdade, fixo a súa aparición por primeira vez, e neste café peroraron os ‘Cordeliers’ Robespierre, Danton e Marat. Na época da Restauración, xa ben entrada (en 1820) repuña forzas neste café o célebre viaxeiro e investigador Alexander von Humboldt. Nel facían tertulia escritores do século XIX, como Alfredo de Musset, e a brava lionne e amante de Chaupin, George Sand. Tamén acudía Anatole France, algúns notables filósofos, políticos reformistas, como Gambetta, e relevantes xornalistas, como M. Coquille, editor de ‘Le Monde’.
O local ofrecía unha decoración luxosa, con tapicerías, espellos e lámpadas de araña. Ítem máis: non só ofrecía café senón tamén bebidas destiladas e delicatessen como podían ser as froitas confitadas.
Nos primeiros momentos, dada a indeterminación social do café, algunhas mulleres frecuentaban o Procope, pero axiña se abstiveron de facelo. O Café Procope existe aínda actualmente, asumindo nomeadamente unha función de restaurante, cunha decoración ao estilo do século XVIII.
Polo demais, a expansión do café en Francia foi notable: en 1721 había en París 300 cafés, que pasaron a ser 2.000 na época da Revolución, e 4.000 na do Imperio.
Un dos primeiros cafés de Madrid foi a "Antigua botillería del Pombo", na rúa Carretas. Nas primeiras décadas do século XX, acollería o célebre faladoiro que presidía Ramón Gómez de la Serna. En moitos cafés a clientela cambiaba segundo as horas. Achega un exemplo Camilo José Cela, en ‘La colmena’. Escrebe alí que, no café da inefable dona Rosa, como na maioría: "o público da hora do café non é o mesmo que o público da hora da merenda, [...] a xente das tres da tarde non teñen que ver nada coa que chega dadas as sete e media".
Algunhas veces, despois do paseo, as mulleres acudían a certos cafés respectables coas súas familias.
Os inmobles nos que se instalaban os cafés adoitaban posuir unha certa distinción ou “carácter”. A decoración recibía un tratamento esmerado e os detalles coidábanse. Os mellores procuraban ter un halo de refinamento e elegancia. Caracterizábanse pola procura dun ambiente grato, en boa parte mediante recurso ao confort que procuraba o seu mobiliario e complementos: un percheiro con repisa para sombreiros, un paragüeiro, cuspideiras, veladores de marbre (aínda que foran lousas de sepulturas postas do revés, como as do café de ‘La Colmena’), cadeiras ou cando menos sillas decentes (e non bancos ou banquetas, como nas tabernas), ás veces diváns fixados á parede e forrados de gutapercha (como apunta Emilia Pardo Bazán) ou veludo, e tamén cortiniñas de encaixe nas xanelas.
(Publicado en Galicia Hoxe, 18/02/2011)

sábado, 12 de febrero de 2011

Historia do Café (I)

A diferenza da taberna, o café se constituíu como una ámbito de sociabilidade exclusivamente urbano. No século XVIII o café eríxese nun relevante centro de reunión, de tertulia política e literaria. Remontándonos ás orixes, constátase a existencia de cafés no mundo árabe, na Meca e en El Cairo, xa no século XVI, e algo máis serodiamente en Constantinopla. No mundo occidental o café xorde a mediados do século XVII, sendo pioneiras Gran Bretaña e Francia. Foi no ámbito anglosaxón onde o café fixo por primeira vez a súa aparición en Europeo. Semella que o primeiro café comercial abríuse en Oxford no ano 1650, e no breve prazo de dous anos despois abreuse outro máis en Londres. De deseguida foron proliferando novos locais que tiñan un certo cuño identitario como nota característica. En efecto, os distintos públicos, pertencentes na súa maior parte aos sectores acomodados, adoitaban frecuentar diferentes establecementos. Deste xeito, os comerciantes vencellados ás compañías de Indias Occidentais, Orientais e Rusia, acudían en especial aos cafés ‘Jamaica’, ‘Jerusalén’ e ‘Báltico’. As liñas divisorias establecidas pola política posuían tamén relevancia: os políticos ‘whigs’ discutían os seus asuntos no café St. James. E mesmo tamén importaba o factor étnico: os escoceses gustaban de frecuentar o ‘Británico’; e asemade o socio-laboral: os clérigos tiñan predilección polo “Coca tree”, en tanto que os actores enchían o ‘Bedford’. Polo demais, o ‘Lloyd’s’, fundado en 1689, congregaba aos fletadores e aseguradores vencellados ao comercio marítimo; tanto é así que no seu cuarto traseiro era posible asegurar as mercadorías con destino ás Indias, e así foi como se transformou na importante compañía aseguradora que ostenta o seu nome.
Nos primeiros tempos, os cafés eran locais relativamente austeros, constituídos por unha única peza que dispuña dunha barra nun extremo, donde polo regular unha muller distribuía café ou ben o té en pequenas fontes. Tamén se ofrecía coñac, que ao parecer que gozaba de maior favor do público. Os camareiros encargábanse de atender os pedidos e ofrecíanlle gratuitamente á clientela xornais de diferentes cabeceiras. Os cafés cumprían un importante papel na interacción social: moitos acudían a eles para obteren novas e informacións relevantes. Os novos establecementos espertaron o receo do poder político e, deste xeito, ao remate do século XVII, tanto os cafés como as cervexarías inglesas foron perseguidas como focos de sedición e subversión.
Os literatos e escritores ingleses do século XVII fixeron dos cafés os seus centros preferentes de xuntanza tanto na capital como nas cidades provinciás. Certos cafés evolucionaron ata convertírense en espacios restrinxidos, dando orixe aos característicos clubs da City, como o ‘Kit-Kat’, o ‘October club’, e o ‘Beefstak club’, nos que, como indicaban os testemuños da época, “uno podía emborracharse entre personas de su misma clase social”.
Polo que respeita a Francia, o primeiro café fixo a súa aparición na cidade portuaria de Marsella, no ano 1654. Pero foi o ‘Café de Procopio’ quen ostentou a maior gloria do café.

(Publicado en Galicia Hoxe, 11/02/2011)

miércoles, 9 de febrero de 2011

ALCOHOL E LITERATURA

Tanto a poesía como a prosa de Charles Baudelaire (ou unha mestura das dúas, pois este literato foi pioneiro na utilización da prosa poética) estan inzadas dos efectos oníricos que el mesmo describiu en ‘Los paraísos artificiales’. A dimensión temporal semella por veces quedar suspendida nunha vaga sensación de misteriosa eternidade. A propia fronteira divisoria que adoita establecerse entre o poeta e o contorno queda solitamente difuminada. Baudelaire cantou o “viño dos amantes” e fixo a loanza dos seus benéficos efectos sobre o espírito humano. Tamén experimentou co haxix e outras drogas pero a súa experiencia distou de ser enteiramente satisfactoria: resultoulle amarga a sinfonía do opio. A súa parcial decepción non foi moi distinta da que tamén sentiu Valle-Inclán, en especial no que concerne ao seu posible efecto como potenciador da creatividade. Baudelaire considerou que as obxeccións ao haxix non carecían de fundamentación seria, considerado o asunto nomeadamente dende o plano da ética e da relixión. Chegou a desaprobar claramente as drogas, como sinala Sadie Plant e, en 1847, atribuiu a súa falla de éxito literario tanto ao viño como ao láudano. Considerou especialmente negativa a influencia do haxix, que o abrumaba cunha desmaiada apatía, invadíndolle a sensación de que non pagaba a pena esforzarse en facer nada. En suma, parecíalle que coa droga non resultaba posible culminar unha obra artística esixente.
Porén, co viño mostrouse Baudelaire más complacente. Retrucou a invectiva de Thomas de Quincey contra esta substancia dionisíaca, alegando que “el vino realza la fuerza de voluntad”, namentres que o haxix a aniquila. E aínda engadíu que: “El vino acrecienta el vigor corporal, el hachís es un arma suicida. Uno es diligente, por decirlo asi; el otro, esencialmente indolente”. Consideraba polo demais que o viño é a substancia que simboliza a comuñón cristiá con Deus, e tiña tamén un efecto benéfico en tanto que favorecedor da relación social, a comuñón entre os seres humanos, función que lle atribuía asemade a cervexa.
Arthur Rimbaud, autor de ‘Le bateau ivre’, tivo a pretensión de “llegar a lo desconocido por medio del desorden de todos los sentidos”. O poeta tiña que emprender unha tortuosa senda de creación asumindo a perspectiva de ter que padecer graves tribulacións para perseverar no seu mester poético. E nesta procura a súa mente podía quedar iluminada por unha mestura de opio, hachís, viño e absenta.
Arthur Koestler optou por outorgarlle a súa confianza ao alcohol, no canto de camiñar pola senda das drogas. Sostiña que o alcohol “Le calienta a uno y le hace a uno estar más cerca de los demás”, o que non sucedía coas substancias psicoactivas, xa que: “Los hongos le hacen a uno dar vueltas por dentro, y hacerse sentir más próximo a sí mismo”; e aínda facía unha apostilla, non exenta dun chisco de ironía: “La noche anterior resolví el secreto del universo, pero ahora que es de día he olvidado cuál era”. Como tamén postulaba Baudelaire, semelláballe que aquelo era comprar a baixo prezo as propias ilusións.
(Publicado en Galicia Hoxe, 04/02/2011)

domingo, 30 de enero de 2011

Hemingway e o Viño

Ernest Hemingway, como os restantes integrantes da ‘Xeración Perdida’: Faulkner, Scott Fitzgerald, Dos Passos, etc., foron rexos bebedores. Gertrude Stein, que foi quen acuñou a indicada expresión, quería significar con ela que eran uns mozos que: “No le tienen respeto a nada. Se emborrachan hasta matarse...”, como recolle o mesmo Hemingway nas súas memorias ficcionadas ‘París era una fiesta’. O autor de ‘O vello e o mar’, gustaba indudablemente da bebida nas súas diversas expresións, pero tamén a precisaba para sobrelevar a dureza do traballo de escritor que trataba de espremer o seu talento para trasladar aos seus relatos o mellor do seu ser. Os creadores auténticos, como era Hemingway, experimentan unha gran tensión na procura artística, e encontraban no alcohol un apoio para afrontar a ruda e esixente tarefa. A concentración que require a escritura dunha novela, o ímprobo esforzo prolongado no tempo que compre realizar mantendo as baterías cargadas sen permitir que se extinguise a auga no fondo do pozo da creatividade, provocaba en Hemingway una ansiedade considerable. Deste xeito, tras da xornada de traballo que adoitaba realizar polas mañáns (momento preferido por innumerables creadores, como quedou plasmado dun xeito paradigmático no intelectual de Muerte en Venecia) o recurso a bebida era para Hemingway un expediente necesario para descansar, evitando proseguir coa obsesión do argumento do relato en construcción. E tamén para esquecer que ao día seguinte, de mañá cedo, tería que voltar novamente a poñer o seu espíritu en incandescencia diante da folla de papel en branco. O premio Nobel fala moito do viño nas súas obras. Describe os viños sen requintamento, dun xeito espontáneo e pragmático (case diríamos: como bo ianqui que era) indicando os que lle agradaban e adoito tamén a maridaxe que lle parecía máis axeitada como acompañamento. Por certo que causáronlle moi boa impresión os “viños do país” cando os coñeceu en Galicia, segundo puxo de manifesto Carlos Casares no ensaio que dedicou a esta cuestión (‘Hemingway en Galicia’) no que ademais deu a coñecer unha interesante correspondencia. Gustou tamén dos xantares galegos e tivo a ben permañecer unha boa temporada en Santiago para disfrutar dunha cidade que consideraba como a máis bela das españolas, e calificando por certo a súa catedral como a máis fermosa do mundo.
O viño tamén era para Hemingway un xeito de premiarse cando o traballo tiña ido ben. Como de costume, ao rematar un conto sentíase baleiro, a un tempo triste e contento, como se tivera feito o amor, mais naquela ocasión estaba ben certo de que conseguira escribir un bo conto, aínda que para comprobar ata que ponto era bo tiña que agardar ata relelo o día seguinte, coa mente despexada. Entón premiouse, e este foi o efecto tónico que o viño exerceu no seu ánimo: “Comiendo las ostras con su fuerte sabor a mar y su deje metálico que el vino blanco fresco limpiaba, dejando sólo el sabor a mar y la pulpa sabrosa, y bebiendo el frío líquido de cada concha y perdiéndolo en el neto sabor del vino, dejé atrás la sensación de vacío y empecé a ser feliz y a hacer planes”.
(Publicado en Galicia Hoxe, 28/01/2011)