viernes, 22 de mayo de 2009

coellos e lebres

Os coellos de monte son máis lixeiros e finos que os de granxa e domésticos e a súa carne posúe unha cor bermella máis intensa. A carne dos criados polo home é ben máis rosada, ten bastante máis graxa e unha textura máis tenra. Os cazadores non dubidan en preferir a chicha dos coellos silvestres, máis enxundiosa, dura e saborosa, tanto por mor da súa vida activa como polos vexetais dos que se alimenta no monte. Para comer coello montesío había que agardar á temporada de caza, que discorría nos meses do outono e inverno. Isto xa non é así por mor dos conxeladores. No mercado pódese adquirir o coello limpo e despezado. Aconséllase non comprar exemplares moi novos, posto que teñen pouco sabor, nin vellos demais, por teren a carne endurecida e seca. Cándido Barral no libro de Carmen Freire Vázquez: ‘La cocina de la caza en Galicia. Un recetario entre la tradición y la innovación’ (NigraTrea), achega un truco para dexergar se a peza que se vai adquirir é nova, consistente en palpar a articulación das patas dianteiras e tratar de notar se hai un pequeño óso que se move. Hai aínda outro xeito de averigoar se o exemplar é convenientemente fresco: as patas deben ser flexibles e a carne rosada.
A lebre posúe unha soprendente capacidade de mimetizarse co seu medio ambiente. De aí que deixe abraiado ao cazador cando da un respingo co seu chouto atlético, facendo bo e exacto o dito: cando menos se pensa salta a lebre. Logo fuxe cunha rapidez extraordinaria, coas orellas gachas se é femia, e erectas e altivas se macho, axudada pola potencia das súas patas posteriores, chegando a alcanzar unha velocidade de 75 quilómetros por hora.
A lebre é en Galicia un animal de campo de centeo e cebada, de horta de verzas e tamén de viñedos, que sabe poñer distancia en canto escoita ‘cantar’ os cans. Ten unha pelaxe máis oscura que a castelá, por mor das diferencias de clima e nutrición. Cándido Barral consigna unha diferencia metodolóxica co resto de España no xeito en que se practica este pracer cinexético. En Galicia, os afeicionados proceden maioritariamente de aldeas e pobos. Provistos de escopetas de gatillos exteriores, calibre 12 ou 16, cartuchería ‘feita na casa’, botábanse ao monte coa boina calada, a bota de viño do ribeiro pendurada do lombo, sen esquecerse de levar unhas talladas de xamón para facer un alto e tomar un cumprido tentempé, amén dun paquete de “picadura” para acompañar a leria cun pito.
Nos últimos cincuenta anos houbo un tremendo retroceso da lebre en Galicia, por mor do crecente emprego de herbicidas e outras causas. Os animais máis novos posúen unha carne tenra, que asada sinxelamente resulta en extremo deleitosa. Cando xa superan o ano de vida, é preferible un guiso, cun bo prebe de viño engordado co seu propio sangue para acentuar a intensidade do sabor. -¡¿No seu sangue?!, inquireu un cliente nun restaurante, co ceño fruncido polo disgosto, cando o chef lle explicaba a súa receita. Este, farto de tales arrepíos, nomeadamente en relación coa lamprea á bordelesa, retrucou: –No seu sangue, claro que sí, pois non había de ser no teu.

XAVIER CASTRO

(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 22/05/2009)

viernes, 15 de mayo de 2009


COMENTARIO DO LIBRO
Manuel Barros Fernández: O rapás da aldea. Memorias dun traballador (1918-1976), Fundación 10 de Marzo, Santiago, 2008.

Tense dito que cada vello que morre é una biblioteca que arde. Pois ben, cada vello que fala é unha candea que prende na bóveda penumbrosa da memoria colectiva. Acontece, deste xeito, que ven de falar un home importante, aínda que el se tivera por un traballador máis, unha persoa corrente e sen importancia, ata o punto de que dubidaba se realmente pagaba a pena que deixara constancia escrita da súa experiencia vital. Persoas así son as que empurran o carro da Historia, cuxo auriga non é un herói singular, senón un protagonista colectivo, un personaxe xenérico hipostasiado que recibe a advocación de pobo. O ben crecente do mundo –se é que tal hai- depende do denodado esforzo de xeracións de xentes traballadoras. Deste xeito, sinalaba un personaxe de George Eliot, en Middlemarch, que: “(...) la razón por la cual las cosas no andan tan mal para ti y para mí se debe en buena medida a quienes han vivido fielmente una vida discreta, y descansan en tumbas que nadie visita”. Xa que logo, témonos de sentir agradecidos con Manuel Barros Fernández, xa falecido, por terse esforzado en redactar unha amplas lembranzas que veñen de publicarse da man da Fundación 10 de Marzo, a que, por certo, está a realizar un notable labor de rescate da memoria popular.
O libro leva por título: O rapás da aldea. Memorias dun traballador (1918-1976), e reviste un notable interese tanto pola historia de vida que refire, que ten un valor textual, e, diríamos, humano, intrínseco, como pola relevante información que achega para a historia social de Galicia. Manuel Barros foi un traballador vigués da industria da construción naval, moi vencellado aínda ao mundo rural periurbano, pero cunha práctica social –e mesmo sindical- xa nidiamente urbana. O seu testemuño ten moita forza e aínda por riba é moi rico –o que non sempre sucede, pois iso depende da índole e capacidades do informante-, pero asemade reviste un valor engadido como documento, porque existen moi moi poucos testemuños emanados da entrana das clases traballadoras urbanas, da mesma maneria que son francamente escasas as investigacións antropolóxicas e etnográficas a propósito do mundo obreiro. Os estudosos destas disciplinas consideron case sempre que o interesante era o peculiar e enxebre, o pequeno universo da aldea e a sociedade campesiña en conxunto. O obreiro, como suxeito social inserto nun sistema industrial dotado dunha certa uniformidade en todas as partes, non resultou ser un tema de observación que atraíse o seu interese.
Nesta obra hai datos novos e matices importantes que permitiran afinar máis a recriación da historia da nosa sociedade. Vexamos un par de exemplos.
Coñecemos sobradamente que era antano unha práctica moi corrente, como recurso pedagóxico e disciplinario, que os mestres batéranlles ós nenos na escola, pero apenas sabemos nada da situación inversa, hoxe tan habitual, na que os estudantes adoptan conductas agresivas contra dos ensinantes. Podemos así pensar que este é un feito actual. Pois ben, resulta que non o é (outra cuestión sería determinar o grao da cuestión nos tempos actuais en comparanza con épocas anteriores). Refire o autor que cando tiña oito anos levárono a unha escola pública que estaba algo mellor que a que coñecera anteriormente. Compartía estudos con outros rapaces que eran tan pobres como el, e non diferían tampouco en iren todos descalzos e remendados. Pero en vez de tocarlle en sorte un mestre brután desta vez tivo unha profesora amable, á que facían cumpridamente rabear: “A mestra era tan boa que os máis rebeldes a facían chorar; se castighaba alghún deles, ó salir esperaban ó lado dun poso de auga no camiño e zas!, salpicábana, púñana coma un sambenito mollada. Eu, como era máis tímido, non facía aquelo, pero admiraba os valentes que o fasían”.
Estas memorias conteñen, asemade, información relevante para o coñecemento da historia da alimentación en Galicia. Mencionarei, por vía de exemplo, un achegamento referido á interesante cuestión da dieta popular rural en contraste coa urbana, por volta da década de 1920. A dieta infantil nas aldeas tiña un pequeño suplemento derivado do latrocinio, relativamente tolerado, da froita de estación, xa que estaba asocido aos xogos e travesuras dos nenos. Isto non o adoitaban facer os adultos (podían comer a furto algunha pera ou ameixa se lles cadraba a rentes no camiño e non había nese momento mouros na costa) tanto por mor de que a eles non se lles toleraba como porque non lles apetecía tanto comer a froita, xa que a tiñan por lambetada doce máis ben propia de nenos, e escasamente nutritiva. Pois ben, o neno que foi o protagonisa desta autobiografía, pertencente a unha familia pobre que vivía cos seus avós na aldea, xente moi modesta, resulta que comía alí mellor que na cidade, cando pasou a residir co seu pai e a súa madrastra, a pesares de que estes tiñan un nivel económico un pouco máis elevado (o pai era un modesto empregado do Concello: cobrador da contribución). En efecto: “Os poucos días que levaba na sidade parecíanme un século. Eu non estaba acostumado a aquela disiplina, pra min non había como na aldea, alí tiña os meus amigos, aínda que co me pai comía mellor. Pero era comida racionada: unha masán na merenda, un prato de sopa na comida e unhas patacas con peixe. E na aldea comía muitas masáns, porque iba ás masanseiras nas fincas onde as había. No tempo das uvas, comía nas viñas ata encherme. Cando había unha baixamar mui grande, iba á praia, collía navallas, ameixas e mexillóns, e enchíame. Aquí, na cidade, dábanme un rasimo de uvas contadas”.

XAVIER CASTRO

(Publicado en revista Grial, Nº 181, I-II-III-2009, pp. 122-123)

martes, 5 de mayo de 2009

Tertulia Voltaire de Vigo, comentario do libro de Xavier Castro: Historia da vida cotiá na Galicia contemporánea.

Na Tertulia Voltaire de Vigo comentouse o libro de Xavier Castro: Historia da vida cotiá na Galicia contemporánea (Nigratrea)

O libro que comentamos neste faladoiro leva por título Historia da vida cotiá na Galicia contemporánea, e foi publicado por Nigratrea. Constitúe un achegamento de síntese á historia da vida cotiá na Galicia contemporánea, dende unha perspectiva de conxunto. Existen varias historias de Galicia na época contemporánea, pero ningunha dos galegos, das xentes de diferente condición social; dos que comían ben e durmían en colchóns de la, e os que levaban unha existencia precaria téndose que deitar amoreados en xergóns de follato: os homes, mulleres e nenos, labregos, fidalgos e habitantes das cidades que protagonizaron a historia deste país. Considérase, xa que logo, nesta obra o xeito no que se desenvolvía a vida cotiá da xente corrente, o amor e a familia, a alimentación, a vivenda, a indumentaria, a hixiene, o traballo e máis o lecer, e asemade o mundo da escola. Trátase ademais de relatar todas estas cuestións dun xeito ameno e non academicista. Obras deste tipo poden axudar talvez á motivar ós alumnos cando se lles explique a asignatura de Historia de Galicia. Asunto este nada sinxelo. Gonzalo Allegue, autor dunha fermosa e impagable biografía de Blanco Amor, contaba que cando era profesor de literatura nun instituto de Coia trataba de motivar ós estudantes para que se afecionasen á lectura dos clásicos. Dicíalles nunha ocasión: ben, imos traballar hoxe na clase unha obra que escribeu Miguel Delibes, que se títula: Cinco horas con Mario. Os alumnos prorrumpen en protestas: -Bah!, non, menudo rollo. Gonzalo teima e animalos, e insiste: -Xa veredes como vos interesa. Trata dun profesor que morre e…. Ao escoitar isto, os estudantes o interrumpen: ¡Morre o profesor!, ¡como mola!, ¡que guai!. Sí, profe, esa obra nos gusta. Entón un alumno situado na última fila da clase ergue a man, e di: -Profesor, podo facer unha pregunta?. –Por suposto que sí, pregunta o que queiras. –Nesa obra que vostede quere que comentemos, ¿en realidade, o profesor ese, morre, ¡ou o matan!?
A vida á antiga usanza presentaba notables carencias: os máis dos fogares carecían de lus e auga corrente. Escaseaban os bens de consumo. A existencia duraba menos tempo en promedio. Había menos recursos médicos e terapéuticos para preservar a saúde e recuperala cando se contraía unha doenza seria (poucas personas podían ter acceso a un médico). Antes da aparición da penicilina unha simple gripe podía matar a unha persoa e provocar un andacio. Ata a década de 1940 non estivo disponible a súa aplicación terapéutica. Físicamente, a xente presentaba un aspecto peor: a beleza física duraba pouco e todos eran máis baixos e máis fracos. Pasaban frío, comían de xeito insuficiente e descompensado: condicionados por unha dieta estacional, pouco variada, con escasez de carne e pan branco. Era común a malnutrición, cando non lisa e llanamente a desnutrición. A pantasma da fame pairaba sobre a maioria da xente. A sexualidade estaba vencellada á reproducción, para a cal non había xeitos eficaces de control. Ademais, adoitaba ser insatisfactoria, ruda e primaria.
Porén, a pesar dos pesares, ou precisamente como contrapartida a eses pesares, era maior a ledicia de vivir. A convivencia era máis espontánea, había máis calor humana, máis comunitarismo, menos xente soa, e as persoas protexíanse máis unas as outras. Existía antano un grao maior de cercanía humana, máis propensión a ledicia. Como dicía Otero Pedrayo, brillaba máis a “faísca da antiga alegría”. Os labregos dispuñan de máis tempo, eran ademais donos do seu tempo (podían facer un alto no traballo cando lles viñera en gaña, regular as tarefas ó seu libre albedrío) e participaban doutra cultura laboral: o paisano era moi culto, sabía facer moitas cousas, fronte o especialista, o home unidimensional da fábrica e o medio urbano.