lunes, 28 de febrero de 2011

Historia do Café (III)

Frecuentaban o café os burgueses e os membros da clase media. A medida que se foi producindo unha certa melloría do nivel de vida do proletariado foi posible o seu acceso ao café. En concreto, constátase a presenza de traballadores cualificados en España, na década de 1880. No canto de acudir á taberna, preferían acudir en particular ao ‘cafetín’ ou o café económico. Esta práctica formou parte quizais da pretensión que tiña a elite do proletariado máis arribista de incorporarse ás filas mesocráticas. Convén precisar que a terminología a este respecto non sempre é clara, posto que ás veces a voz ‘cafetín’, ou o sinxelo nome de café, outorgábaselle a tabernas con certas pretensións e que nalgúns caso revestíanse dun aspecto máis moderno.
O café desempeñou un papel eminente no artellamento da sociabilidade burguesa. A decoración e o mobiliario destes establecementos axústase aos parámetros do gusto burgués. Nos mellores existía unha clara preocupación polo luxo e quizá tamén pola hixiene e a salubridade: de aí que os teitos fosen altos (como adoitaban ser tamén os dos domicilios acomodados) e pretendíase que estivesen ben ventilados (aínda que non resultaba doado liberalos do espeso neboeiro provocado polo fume do tabaco). Por esta razón dispuñan de escupideras e lavabos (que non tiñan as tabernas). Nos primeiros tempos o mobiliario dos cafés non foi gran cousa. Como refería Monlau, En Madrid, houbo que agardar ata mediados do século XIX para ver que se producían melloras nos locais e no mobiliario dos cafés máis esmerados. Daquela, os cafés empezaron a ofrecer maior confort que as vivendas, tanto en mobiliario (veladores de marmol, diván de gutapercha ou veludo), como en decoración (estucos, dourados, espellos, cortinóns) e iluminación. Segundo Ramón Gómez de la Serna: "Una gran sociedad de gente distinguida llenaba los cafés porque entonces el café era muy superior en comodidades, luz y grandeza a la casa". Porén, calefacción non adoitaban ter (aínda hoxendía cantas luxosas cafeterías carecen dela) pero a “calor humana” suplíaa, nalgunha medida. En efecto, o único que funxía como modesta calefacción na cripta do Pombo –inmortalizada por Gutiérrez-Solana- eran as lámpadas de gas, que aínda que era pouca cousa, a súa cálida luz recordaba polo menos: “el dulce e ideal calor de las camillas”, áinda que non era moi axustada a comparanza, ó ser tan reducidas e herméticas.
Foi ao promediar o século XIX, cando algúns dos mellores cafés de Madrid adoptaron a iluminación por medio do gas, máis intensa que a tradicional de aceite, petroleo, etc. Ainda que isto non agradó a algúns hixienistas como Monlau, por parecerlle “sofocante” e insano o gas. Así, o café Pombo estaba iluminado con luz de gas, que encantaba a Gómez de la Serna. As lámpadas de gas que lucían no Pombo parecíanlle agradables e fermosas; en efecto, por mor do movemento da lapa, semellaban ós seus ollos brancas cacatúas que se abaneaban sobre un trapecio de cobre. Deste xeito, tiña a impresión de que a súa luz era expresiva e mol.
(Publicado en Galicia Hoxe, 25/02/2011)

domingo, 20 de febrero de 2011

A mesa e manteis. Historia da alimentación en Galicia" Premio Nacional de Gastronomía ‘Álvaro Cunqueiro’

O profesor de Historia Contemporánea da USC, Xavier Castro, obtivo o Premio Nacional de Gastronomía ‘Álvaro Cunqueiro’("recoñecido como o premio gastronómico máis importante de España"), na XVII edición, en calidade de mellor libro publicado sobre gastronomía, polo seu libro: A mesa e manteis. Historia da alimentación en Galicia".
Esta obra mereceu ademais o premio Gourmand World Cookbook Awards 2010, ao mellor libro do ano.
Este libro é a versión en galego da obra publicada polo Servicio de Publicacións da USC, conxuntamente coa Fundación Dieta Atlántica; Yantares Gallegos. Historia de la Dieta Atlántica.

Véxase sobre o libro:
http://galiciagastronomia.blogspot.com/2010/06/mesa-e-manteis.html

sábado, 19 de febrero de 2011

Historia do Café (II)

O parisino ‘Café Procope’ (fundado, en 1686, polo siciliano Francesco Procopio) estaba situado nunha estratéxica zona céntrica de París (onde, para fortuna do propietario, se creou moi logo a ‘Comédie Française’), e axiña atraeu ás xentes vencelladas ao teatro e á cultura (os filósofos Condorcet, Voltaire e Diderot honraron o local coa súa presenza), o que constituíu un indubidable atractivo para outro tipo de clientela. Durante os días da Revolución, foi no Procope onde o gorro frixio, símbolo da Liberdade, fixo a súa aparición por primeira vez, e neste café peroraron os ‘Cordeliers’ Robespierre, Danton e Marat. Na época da Restauración, xa ben entrada (en 1820) repuña forzas neste café o célebre viaxeiro e investigador Alexander von Humboldt. Nel facían tertulia escritores do século XIX, como Alfredo de Musset, e a brava lionne e amante de Chaupin, George Sand. Tamén acudía Anatole France, algúns notables filósofos, políticos reformistas, como Gambetta, e relevantes xornalistas, como M. Coquille, editor de ‘Le Monde’.
O local ofrecía unha decoración luxosa, con tapicerías, espellos e lámpadas de araña. Ítem máis: non só ofrecía café senón tamén bebidas destiladas e delicatessen como podían ser as froitas confitadas.
Nos primeiros momentos, dada a indeterminación social do café, algunhas mulleres frecuentaban o Procope, pero axiña se abstiveron de facelo. O Café Procope existe aínda actualmente, asumindo nomeadamente unha función de restaurante, cunha decoración ao estilo do século XVIII.
Polo demais, a expansión do café en Francia foi notable: en 1721 había en París 300 cafés, que pasaron a ser 2.000 na época da Revolución, e 4.000 na do Imperio.
Un dos primeiros cafés de Madrid foi a "Antigua botillería del Pombo", na rúa Carretas. Nas primeiras décadas do século XX, acollería o célebre faladoiro que presidía Ramón Gómez de la Serna. En moitos cafés a clientela cambiaba segundo as horas. Achega un exemplo Camilo José Cela, en ‘La colmena’. Escrebe alí que, no café da inefable dona Rosa, como na maioría: "o público da hora do café non é o mesmo que o público da hora da merenda, [...] a xente das tres da tarde non teñen que ver nada coa que chega dadas as sete e media".
Algunhas veces, despois do paseo, as mulleres acudían a certos cafés respectables coas súas familias.
Os inmobles nos que se instalaban os cafés adoitaban posuir unha certa distinción ou “carácter”. A decoración recibía un tratamento esmerado e os detalles coidábanse. Os mellores procuraban ter un halo de refinamento e elegancia. Caracterizábanse pola procura dun ambiente grato, en boa parte mediante recurso ao confort que procuraba o seu mobiliario e complementos: un percheiro con repisa para sombreiros, un paragüeiro, cuspideiras, veladores de marbre (aínda que foran lousas de sepulturas postas do revés, como as do café de ‘La Colmena’), cadeiras ou cando menos sillas decentes (e non bancos ou banquetas, como nas tabernas), ás veces diváns fixados á parede e forrados de gutapercha (como apunta Emilia Pardo Bazán) ou veludo, e tamén cortiniñas de encaixe nas xanelas.
(Publicado en Galicia Hoxe, 18/02/2011)

sábado, 12 de febrero de 2011

Historia do Café (I)

A diferenza da taberna, o café se constituíu como una ámbito de sociabilidade exclusivamente urbano. No século XVIII o café eríxese nun relevante centro de reunión, de tertulia política e literaria. Remontándonos ás orixes, constátase a existencia de cafés no mundo árabe, na Meca e en El Cairo, xa no século XVI, e algo máis serodiamente en Constantinopla. No mundo occidental o café xorde a mediados do século XVII, sendo pioneiras Gran Bretaña e Francia. Foi no ámbito anglosaxón onde o café fixo por primeira vez a súa aparición en Europeo. Semella que o primeiro café comercial abríuse en Oxford no ano 1650, e no breve prazo de dous anos despois abreuse outro máis en Londres. De deseguida foron proliferando novos locais que tiñan un certo cuño identitario como nota característica. En efecto, os distintos públicos, pertencentes na súa maior parte aos sectores acomodados, adoitaban frecuentar diferentes establecementos. Deste xeito, os comerciantes vencellados ás compañías de Indias Occidentais, Orientais e Rusia, acudían en especial aos cafés ‘Jamaica’, ‘Jerusalén’ e ‘Báltico’. As liñas divisorias establecidas pola política posuían tamén relevancia: os políticos ‘whigs’ discutían os seus asuntos no café St. James. E mesmo tamén importaba o factor étnico: os escoceses gustaban de frecuentar o ‘Británico’; e asemade o socio-laboral: os clérigos tiñan predilección polo “Coca tree”, en tanto que os actores enchían o ‘Bedford’. Polo demais, o ‘Lloyd’s’, fundado en 1689, congregaba aos fletadores e aseguradores vencellados ao comercio marítimo; tanto é así que no seu cuarto traseiro era posible asegurar as mercadorías con destino ás Indias, e así foi como se transformou na importante compañía aseguradora que ostenta o seu nome.
Nos primeiros tempos, os cafés eran locais relativamente austeros, constituídos por unha única peza que dispuña dunha barra nun extremo, donde polo regular unha muller distribuía café ou ben o té en pequenas fontes. Tamén se ofrecía coñac, que ao parecer que gozaba de maior favor do público. Os camareiros encargábanse de atender os pedidos e ofrecíanlle gratuitamente á clientela xornais de diferentes cabeceiras. Os cafés cumprían un importante papel na interacción social: moitos acudían a eles para obteren novas e informacións relevantes. Os novos establecementos espertaron o receo do poder político e, deste xeito, ao remate do século XVII, tanto os cafés como as cervexarías inglesas foron perseguidas como focos de sedición e subversión.
Os literatos e escritores ingleses do século XVII fixeron dos cafés os seus centros preferentes de xuntanza tanto na capital como nas cidades provinciás. Certos cafés evolucionaron ata convertírense en espacios restrinxidos, dando orixe aos característicos clubs da City, como o ‘Kit-Kat’, o ‘October club’, e o ‘Beefstak club’, nos que, como indicaban os testemuños da época, “uno podía emborracharse entre personas de su misma clase social”.
Polo que respeita a Francia, o primeiro café fixo a súa aparición na cidade portuaria de Marsella, no ano 1654. Pero foi o ‘Café de Procopio’ quen ostentou a maior gloria do café.

(Publicado en Galicia Hoxe, 11/02/2011)

miércoles, 9 de febrero de 2011

ALCOHOL E LITERATURA

Tanto a poesía como a prosa de Charles Baudelaire (ou unha mestura das dúas, pois este literato foi pioneiro na utilización da prosa poética) estan inzadas dos efectos oníricos que el mesmo describiu en ‘Los paraísos artificiales’. A dimensión temporal semella por veces quedar suspendida nunha vaga sensación de misteriosa eternidade. A propia fronteira divisoria que adoita establecerse entre o poeta e o contorno queda solitamente difuminada. Baudelaire cantou o “viño dos amantes” e fixo a loanza dos seus benéficos efectos sobre o espírito humano. Tamén experimentou co haxix e outras drogas pero a súa experiencia distou de ser enteiramente satisfactoria: resultoulle amarga a sinfonía do opio. A súa parcial decepción non foi moi distinta da que tamén sentiu Valle-Inclán, en especial no que concerne ao seu posible efecto como potenciador da creatividade. Baudelaire considerou que as obxeccións ao haxix non carecían de fundamentación seria, considerado o asunto nomeadamente dende o plano da ética e da relixión. Chegou a desaprobar claramente as drogas, como sinala Sadie Plant e, en 1847, atribuiu a súa falla de éxito literario tanto ao viño como ao láudano. Considerou especialmente negativa a influencia do haxix, que o abrumaba cunha desmaiada apatía, invadíndolle a sensación de que non pagaba a pena esforzarse en facer nada. En suma, parecíalle que coa droga non resultaba posible culminar unha obra artística esixente.
Porén, co viño mostrouse Baudelaire más complacente. Retrucou a invectiva de Thomas de Quincey contra esta substancia dionisíaca, alegando que “el vino realza la fuerza de voluntad”, namentres que o haxix a aniquila. E aínda engadíu que: “El vino acrecienta el vigor corporal, el hachís es un arma suicida. Uno es diligente, por decirlo asi; el otro, esencialmente indolente”. Consideraba polo demais que o viño é a substancia que simboliza a comuñón cristiá con Deus, e tiña tamén un efecto benéfico en tanto que favorecedor da relación social, a comuñón entre os seres humanos, función que lle atribuía asemade a cervexa.
Arthur Rimbaud, autor de ‘Le bateau ivre’, tivo a pretensión de “llegar a lo desconocido por medio del desorden de todos los sentidos”. O poeta tiña que emprender unha tortuosa senda de creación asumindo a perspectiva de ter que padecer graves tribulacións para perseverar no seu mester poético. E nesta procura a súa mente podía quedar iluminada por unha mestura de opio, hachís, viño e absenta.
Arthur Koestler optou por outorgarlle a súa confianza ao alcohol, no canto de camiñar pola senda das drogas. Sostiña que o alcohol “Le calienta a uno y le hace a uno estar más cerca de los demás”, o que non sucedía coas substancias psicoactivas, xa que: “Los hongos le hacen a uno dar vueltas por dentro, y hacerse sentir más próximo a sí mismo”; e aínda facía unha apostilla, non exenta dun chisco de ironía: “La noche anterior resolví el secreto del universo, pero ahora que es de día he olvidado cuál era”. Como tamén postulaba Baudelaire, semelláballe que aquelo era comprar a baixo prezo as propias ilusións.
(Publicado en Galicia Hoxe, 04/02/2011)