miércoles, 19 de mayo de 2010

Atribulada Historia da Pataca (I)

Autores como César Aguilera sinalan que xeralmente se estima que a pataca entrou en España por Galicia. Tal é a tese forxada por Antonio Meijide Pardo a partir de diversos testemuños históricos. Nas Memorias del Arzobispado de Santiago, de Jerónimo del Hoyo, indícase que en Herbón alomenos plantáronse patacas xa no século XVI.

En 1799, a produción de patacas en Galicia non cubría o seu nivel de consumo, polo que se fixo necesario recorrer á importación que se efectuou polo porto da Coruña. Houbo que agardar ata ben entrado o século XIX para que Galicia comezara a converterse nunha zona de gran produción, o que resultou posible por dispoñer dun chan axeitado e unha condicións climatolóxicas idóneas para o desenvolvemento deste plantío. Porén, ata a década de 1920 non se conseguiu obter unha produción de tubérculos que sobordara o nivel de consumo propio, dispoñendo entón dun excedente para exportar cara outras comunidades autonómicas de España.

Do apuntamento devandito xa se pode inferir que o que dificultou a expansión do cultivo da pataca en Galicia non foron tanto os atrancos materiais e obxectivos, canto os de índole subxectiva, ancorados no terreo das mentalidades colectivas.

Salientan os historiadores o apego do campesiñado galego aos valores tradicionais e o seu marcado conservadorismo no que atinxe ás súas pautas de consumo. Agora ben, no eido da alimentación, é posible soster que as súas resistencias culturais fronte ás mudanzas só en parte foron debidas á súa adhesión a inveterados prexuízos, xa que tamén houbo algúns outros factores causais que tiveron asemade unha relevante cota de responsabilidade neste senso. O que ostenta a primacía de todos eles foi a feble capacidade adquisitiva da maioría do campesiño, que lle impediu incorporar axiña a súa dieta determinados produtos novidosos.

Porén, o mundo da aldea foi paulatinamente modificando a súa escala de valores e as súa actitudes verbo das innovacións. E tamén as condicións obxectivas fóronse transformando. Tales mudanzas tiveron lugar no transcurso do século XVIII, co progreso da monetarización da economía labrega que se produciu mercé á proliferación de feiras e mercados polo territorio galego. Deste xeito, o mundo rural foise abrindo paseniñamente aos novos produtos e mesmo modas que afectaron ás condicións xerais de vida e, de xeito particular, ao consumo alimentario dunha porción significativa da poboación.

Polo demais, non hai dúbida que a fame contribuíu á difusión da pataca, do mesmo xeito que a propagación da pataca a axudou a erradicar a fame. En efecto, as fames episódicas que afectaron aos labradores foron en moitos casos o factor decisivo que animou aos máis remisos a probar o novo froito da terra. E, unha vegada cultivados, os tubérculos coadxuvaron a desterrar as fames.

No século XVIII, a pataca comezou a revestir certa importancia en determinadas localidades, pero non foi senón no XIX, nomeadamente na segunda metade, cando pasou a desempeñar un rol esencial na dieta xeral dos galegos. Porén, constátase a este respecto un decalage na cronoloxía entre a Galicia interior e a da costa.

(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 15/05/2010)

sábado, 8 de mayo de 2010

Xavier Castro. CURSO: CULTURA DO VIÑO, LITERATURA E MÚSICA

CURSO: CULTURA DO VIÑO, LITERATURA E MÚSICA

Lar das Meigas: un espazo para a convivencia cordial. Ámbito de cultura e goce do pracer do viño, que medra co coñecemento.

O curso de Cultura do Viño e Literatura consistirá nun ciclo de cinco sesións, ao que se poderá asistir dun xeito completo, ou ben soamente a algunha das sesións específicas que libremente se escolla. Trátase de realizar un achegamento á cultura do viño, cunha iniciación á cata (con referencia aos criterios básicos da cata técnica enolóxica, e tamén ós característicos da cultura popular do viño) que ao propio tempo constitúa unha experiencia de apreciación e goce do viño.
Este curso ten unha orientación transversal. En cada sesión ofrecerase uns tipos de viños que garden relación coa obra (e, por veces, tamén coa vida) dun escritor. Explicarase o vínculo que existe entre ambos, comentaranse os apartados da obra literaria nos que se fai mención ao viño, e mesmo se fará algúns recitados de poemas ou fragmentos en prosa.
Os escritores aos que está dedicado este curso son os seguintes: Charles Baudelaire, Álvaro Cunqueiro, Miguel de Cervantes, Ramón María del Valle-Inclán e, ao cabo, Aymeric Picaud (o monxe que pergueñou a primeira guía de peregríns, intuída no Códice Calixtino). Polo tanto, o colofón do curso estará dedicado ao Viño no Camiño de Santiago.
As explicacións do condutor do curso farán referencia ao escritor que centra o interese da sesión (lagarada), e estarán entreveradas con comentarios cos participantes (aléntase a participación e son benvidos os comentarios e as preguntas dos alumnos) sobre o viño, os temas enolóxicos, gastroculturais (as maridaxes entre o viño e a gastronomía) e con momentos de goce e padaleo do viño. Haberá asimesmo interludios musicais nos que se escoitaran pezas alusivas á cultura do viño e que garden algún tipo de vínculo co escritor que protagoniza cada sesión, tanto fragmentos de óperas (visualizadas nunha pantalla dixital) ou obras clásicas de diferente xaez, como tamén jazz e música popular tradicional.
O viño pide algún compango. E para iso servíranse pichos compostos por bos pans campesiños, de millo e centeo, amén de friames de porco celta (a todo isto da dereito a inscrición).
Non se exclúe que a sesión poida rematar, se o ambiente creado polas persoas asistentes o fai pertinente, cun canto coral no que participemos tod@s. Na primeira sesión, e se cadra nalgunha outra tamén, o acto rematará coa audición da canción máis leda e feliz composta polo enxeño humano: o brinde con copas de champan con que Verdi exaltou a ledicia de vivir, e de beber, na aria Libiamo, incluída na memorable ópera La Traviata. E, despois de todo isto, como gusta de dicir Caballero Bonald: -Que nos quiten o bebido!
O esencial é que cada sesión constitúa unha experiencia de goce da convivialidade arredor do viño –que sempre foi un pracer social-, dun xeito lúdico, pracenteiro e cultural. Preténdese que resulte interesante, motivador, que induza a máis amplas lecturas e a sabios padaleos de estimables viños. Nestas sesións teórico-prácticas, lúdico-serias (ou jocoserias, que dirían os nosos devanceiros composteláns) e festivo-culturais importa moito desenvolver o espírito e difundir unha cultura da bebida acougada, de calidade e compartida.
O condutor do curso será o amateur da cultura do viño, Xavier Castro, autor dos libros: A lume manso (Galaxia), A la sombra ejemplar de los parrales (Ediciones Trea), e recentemente A rosa do viño (Galaxia).

SESIÓNS:
1ª Sesión (Maio. 11 Martes): Charles Baudelaire
2ª Sesión (Maio. 21 Venres): Álvaro Cunqueiro
3ª Sesión (Xuño. 04 Venres): Miguel de Cervantes
4ª Sesión (Xuño. 09 Mércores): Ramón María del Valle-Inclán
5ª Sesión (Xuño. 15 Martes): Aymeric Picaud (Códice Calixtino). Viño no Camiño de Santiago

CALENDARIO E HORARIO
Periodicidade: Semanal.

DATAS:
Maio. 11 Martes
Maio. 21 Venres
Xuño. 04 Venres
Xuño. 09 Mércores
Xuño. 15 Martes

HORA: de 20 horas á 21’30

LUGAR DE REALIZACIÓN
As sesións (lagaradas) terán lugar no local Lar das Meigas (Rúa do Vilar, nº 47 Baixo. Santiago)

INSCRICIÓN
A inscrición realizarase no local de Lar das Meigas (Rúa do Vilar, nº 47 Baixo. 15705 Santiago). Horario: 10’30 a 14, 16’30 a 20’30. Sábados e Domingos aberto ao medio día). Pódese efectuar tamén a matrícula cubrindo a ficha de inscrición adxunta e reenviando a: lardasmeigas@gmail.com. Deberá realizar tamén o pagamento da matrícula en Ibercaja, nº de conta: 20858265160330075713, indicando se o fai en todo o curso ou nunha sesión concreta, e presentando logo o resgardo en Lar das Meigas, o día da actividade.
Para máis información Teléfonos: 665 212 825 / 981 565 122. E-mail: lardasmeigas@gmail.com / Páxina Web: www.lardasmeigas.com)
Admítese a inscrición no conxunto do curso que consta de cinco sesións (convén efectuar o pagamento no momento de cubrir a ficha de inscrición: prezo 42 €), ou ben nalgunha das sesións concretas, especificando en cal delas se inscribe (prezo de cada sesión: 9’5 €)



FICHA DE INSCRIPCIÓN
Nome e Apelidos:
Enderezo:
E-mail:
Teléfono:
Inscríbese (marcar cunha cruz a opción que interese):
No Conxunto do Curso:
Na 1ª Sesión (Maio. 11 Martes) Charles Baudelaire:
Na 2ª sesión (Maio. 21 Venres) Álvaro Cunqueiro:
Na 3ª Sesión (Xuño. 04 Venres) Miguel de Cervantes:
Na 4ª Sesión (Xuño. 09 Mércores) Ramón María del Valle-Inclán:
Na 5ª Sesión (Xuño. 15 Martes): Aymeric Picaud (Códice Calixtino). Viño no Camiño de Santiago:



CURSO DE CULTURA DO VIÑO, LITERATURA E MUSICA
1ª Sesión (Maio. 11 Martes, ás 20 horas) Charles Baudelaire

A primeira sesión do Curso de Cultura do Viño, Literatura e Musica dedícase a unha figura central das letras francesas, e forxador da modernidade poética inscrita no ámbito da urbe convertida en territorio literario: o flâneur por excelencia, Charles Baudelaire.
Un dos poetas que con máis talento cantou ao viño e os seus efectos estimulantes sobre o espírito humano. Foi ademais un creador interesado no spleen e os seus antídotos.
Os comentarios de Xavier Castro, os padaleos do viño, e o recitado de poemas de Baudelaire combinaranse con audicións musicais de fragmentos de óperas (visualizadas nunha patalla) de Mozart (A frauta máxica e O rapto no serrallo), Rossini (O conde Ory), Johann Strauss fillo (O morcego) e Verdi (A Traviata)

Servirase viño albariño, nobre branco galego, quizais o máis ilustre do país, como hexemónicos foron asimesmo en Francia os grandes viños brancos, tidos por axeitados para os príncipes por sangue ou talento. Degustarase nomeadamente o albariño xenérico da Denominación de Orixe Rías Baixas, que será presentado polo presidente do Consello Regulador Xosé Ramón Meiriño. Haberá ocasión de catar tamén un viño tinto francés e, ao cabo, servirase unha copa de cava para acompañar a tosta de marmelada de laranxa doce e amarga (como é a poética do malditismo de Baudelaire) e útil tamén para o brinde que faremos ao remate (provisorio) do acto.

Esta primeira sesión servirá ao propio tempo de acto de presentación do último libro do condutor do curso, Xavier Castro, que leva por título: A rosa do viño, onde se fai ampla alusión a Baudelaire en relación coa cultura do viño; deste xeito, ten cabal sentido que dirixa unhas palabras sobre o contido de dita obra o director da editorial Galaxia, Victor Freixanes, xurdio membro da nosa sociedade literaria e cordial amante dos nosos caldos.

Xente Lanzal

Nun estudo de Rafael Tojo, que emprega datos de antropometría militar que alcanzan ata a década de 1990, indícase que tanto en Europa como en USA, nos último cen anos, a talla dos recrutas aumentou entre 10 e 15 centímetros. Isto supuxo para a poboación nova masculina -nas mulleres rexistrouse unha evolución parecida- pasar de 160-165 cm. a 175-180 cm. No que concierne a España, o proceso de aumento da talla atívose a un parámetro semellante, aínda que con modulaciones específicas derivadas das súas particulares circunstancias. Dexergado dun xeito global, o incremento da talla dos recrutas españois no período comprendido entre 1902-1992 foi intenso: produciuse un aumento de 11.4 cm. en 90 anos, pasando de 163 e medio cm. a unha talla de 175 cm. A etapa de maior avance tivo lugar entre 1967 e 1992, en que a estatura incrementouse en 6.9 cm., pasando de 168 cm. a 175 cm. Polo demais, do mesmo xeito que aconteceu nos restantes países europeos, esta progresión produciuse de xeito desigual, advertíndose primeiramente os seus efectos nas comunidades autónomas mais desenvolvidas: Cataluña e o País Vasco. O avance nas máis deprimidas -e entre elas Galicia-, tivo lugar máis tarde.

En Galicia, o período de maior intensificación do aumento da talla da poboación coincidiu precisamente coa etapa de maior crecemento económico, que se rexistrou nas décadas de 1970-1990. No período anterior o incremento da estatura produciuse dun modo máis retardado.

Este aumento da talla beneficiou máis aos grupos sociais urbanos que aos rurais, e foron os sectores economicamente máis boiantes (das cidades) quen experimentaron con máis antelación e maior amplitude tal melloría. De todos os xeitos, constátase unha tendencia á homoxeneización positiva de todo o conxunto da poboación, de tal modo que as diferenzas de estatura entre ricos e pobres, cidadáns e aldeáns eran menores na década de 1990, que na de 1950. E este fenómeno igualatorio no que concierne á talla, que aconteceu de igual modo -e xeralmente antes-, nos países da nosa contorna, non fixo máis que prolongarse nas dúas últimas décadas.

Polo tanto, antes os pobres eran máis delgados e tamén máis baixos que os ricos.

Examinemos a cuestión con algún detemento. Nunha investigación levada a cabo por Rafael Tojo e a súa equipa ponse de manifesto que en Galicia se pode establecer un primeiro período, que abarca desde 1930 a 1960, no que o incremento da talla dos recrutas foi moi escaso, pasando de 164 a 165 cm. Un factor decisivo neste moderadísimo crecemento foi a guerra civil e os anos de penuría extrema da posguerra, que motivaron que entre 1935 e 1945 non se producise cambio ningún na talla. A cuestión mudou significativamente na fase 1960-1990, na que a estatura medrou en 8 cm., de xeito que os quintos pasan de medir 165 cm. a 173 cm. Esta melloría acelerouse singularmente na etapa 1970-1990, e aínda continuou despois o avance, de tal modo que en 1992 os mozos recrutas alcanzaron os 174 cm .

Dito doutro xeito, en 40 anos a altura dos adolescentes de 18 anos medrou de 167 a 175. Xa na infancia advírtese este fenómeno, en Galicia: un neno de 8 anos en 1992 era bastante máis alto que un de 10 anos en 1955. A xente en Galicia foise facendo máis lanzal. E mellor mantida.

(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 07/05/2010)

domingo, 2 de mayo de 2010

Xantares e Corpos

Durante os dezaoito primeiros séculos da nosa Era a talla dos habitantes de Europa semella que foi notablemente estable. Foi, esencialmente, a partir da segunda metade do século XIX cando o crecemento relevante da altura de poboación comezou a producirse, por mor dos cambios achegados pola revolución da agricultura, a industria e os transportes, que produciron unha melloría apreciable das condicións de vida, nutrición, hixiene, saúde e educación.

Son diversos os factores que influíron no desenvolvemento da talla humana, tan evidente en España nas últimas décadas.

A revolución industrial (que en España non pasou de ser unha mera transformación) repercutiu dun xeito notable non soamente no ambiente no que o ser humano desenvolve a súa vida, senón tamén no seu propio xenotipo e tamén no seu fenotipo.
A revolución dos transportes e as vías e medios de comunicación tivo unha importante repercusión no que concierne ao achegamento dos produtos alimenticios aos mercados consumidores, co consecuente abaratamento, variedade e mellora da dieta. Tamén proxectou o seu influxo sobre o emparellamento humano, xa que ata o s. XIX predominaba a endogamia, mentres que no s. XX creceron ostensiblemente as posibilidades exogámicas. Deste xeito, a poboación conta cunha porcentaxe maior de heterocigotos, o que crea as condicións de posibilidade para que teña lugar un aumento da talla.
No período 1880-1980 pasouse en Europa dunha media de seis fillos por familia a soamente dous. A reducción da prole favoreceu tamén a consecución dunha talla máis elevada.

Poucas dúbidas existen de que en Europa, a dieta foi o factor que máis influiu na mellora da talla dos individuos.

A influencia favorable da nutrición no crecemento constitúe un feito demostrado. En efecto, tanto os individuos como as poboacións desenvólvense en conxunto e crecen en estatura cando medra o consumo de nutrientes, tanto de proteínas, graxas, hidratos de carbono, minerais e vitaminas, como ao cabo de enerxía.
No conxunto de Europa, nos cen anos comprendidos entre 1860 e 1960, produciuse un incremento da talla da poboación adulta da orde de 1 céntimetro por década . Un fenómeno similar tivo lugar no que se refire ao peso da poboación infantil cuxo incremento foi da orde de medio ou ben 1 quilo por década (no que repercutiu o aumento paralelo da altura).

Esta progresión tivo lugar de forma asimétrica no territorio europeo, iniciándose o proceso en primeiro lugar polas rexións pioneiras no que concierne ao desenvolvemento económico, situadas no centro e na parte setentrional. Un fenómeno similar rexistrouse tamén a escala de España. Galicia, como zona subesenvolta, participou neste proceso de xeito serodio.

É o que ten vivir tan recuados.

(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 30/04/2010)