domingo, 27 de marzo de 2011

Historia do Café (VII). As Mulleres Parvas

Pode causar certa sorpresa que un humanista sensible como era Albert Camus, ao que tildaban de moralista por mor da súa preocupación pola xustiza e o respecto ás persoas (que incluía a oposición firme a pena de morte, mesmo para os colaboracionistas co nazismo), non dubidara en mentirlle a todas as mulleres coas que saíu, do mesmo xeito, por certo, que facía Sartre. En realidade, esta semella ter sido unha actitude habitual dos homes de mediados do século XX, cando cortexaban ás mulleres. A cuestión era conquistalas e retelas logo, e calquera argucia semellaba válida con tal de conseguir tal propósito. “No amor vale todo”, adoitábase dicir. No flirteo, e dun modo xeral na relación amorosa, non parecía indispensable dicirlle a verdade as mulleres, coas que era infrecuente que se establecera unha comunicación profunda, baseada na igualdade e no respecto mutuo. Era, en efecto, insólito que os homes se franquearan coas súas parellas e que lles falasen dos seus auténticos sentimentos e das súas inquedanzas intelectuais. (Emilia Pardo Bazán fora pioneira na reivindicación dun proxecto vital autónomo para a muller e na procura dun intercambio creativo cos escritores varóns, como deixou patente nunha carta remitida a Pérez-Galdós). Polo xeral, os pretendentes limitábanse a mostrarse corteses e atentos, procurando parecer divertidos e un pouco frívolos.
O comportamento sexista dos varóns asentábase na infravaloración das mulleres, nomeadamente da súa intelixencia e capacidade ou disposición para afondar nos temas serios. Poucos intelectuais lles concedían creto neste senso. Eran realmente moi escasas as excepcións a esta regra, entre as que é posible mencionar o respecto artístico que a actriz galega María Casares, lle inspiraba a Albert Camus. Pero isto non impediu que lle mentise, cando era a súa amante, dicíndolle, se cadra unha das veces nas que se encontrou con ela no café de Flore, no que adoitaban verse, que as súas relacións coa súa esposa Francine eran como de irmáns. Pero logo o asunto quedou destapado cando ela quedou embarazada, e daquela María rompeu con Camus. Outra das súas amantes, Mamaine, a atractiva esposa de Koestler, que escapara con el nunha viaxe pola Provenza e andaban logo xuntos polos cafés parisinos, escribiulle a súa irmá dicíndolle que Albert casara con Francine por mor de que estaba embarazada. Déralle esta xustificación –unha pura trola- para non contarlle que contraera nupcias libremente con ela, sen outro condicionante que o código de honor norteafricano, no que a palabra dada tiña a máxima importancia. Semelláballe máis sinxelo e práctico contarlle que ela agardaba un fillo, e diante dese feito el reparaba cabaleirosamente a súa culpa.
Outra excepción á pauta habitual foi a relación que mantivo Sartre con Simone de Beauvoir, na que esta sabíase apreciada tamén polo seu intelecto. Sartre trataba con ela as cuestións filosóficas e políticas e confioulle un posto de grande responsabilidade na redacción da revista ‘Les Temps Modernes’. Pero esta relación supostamente idílica, que constituíu un modelo durante moitos anos para a “progresía” (unha especie de relación de referencia como a de Ana Belén e Víctor Manuel, en España, pero con máis nivel e maior proxección internacional), baseada na unión libre con comunicación profunda, recusando os apegos e o matrimonio burgués, vivindo cada quen nun domicilio diferente, e compartindo amor e inquedanzas, quedou feita anacos cando se fixeron publicas as memorias de Simone de Beauvoir, xa na etapa final da súa vida. Fíxose patente entón a escasa consideración que ámbolos dous tiñan polas rapazas coas que se deitaban, as que consideraban unhas auténticas tontas. Nas confidencias que se facían quedaba claro que estaban alí para darlles pracer e non pasaba nada por telas enganadas. En certo modo utilizaban a estas admiradoras. Algunha delas sentiuse fondamente ferida e decepcionada cando se publicaron as citadas lembranzas da Beauvoir. Pódese soster con fundamento que, en certo xeito, a autora de ‘El segundo sexo’ asumiu a este respecto as pautas de conduta habituais nos homes.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 25/03/2011. Reprodúcese aquí nunha versión ampliada)

sábado, 19 de marzo de 2011

Historia do Café (VI)

A finais de 1943, cando estaba a piques de cumprir os trinta anos da súa idade, Camus instalouse en París para traballar na editorial Gallimard. A súa chegada, a capital atravesaba pola etapa de maior tribulación que coñeceu ao longo do século XX. Naquel último inverno da ocupación alemá todo estaba peor que antes. Na Francia ocupada, a comida, os combustibles e o papel escaseaban cada vez máis. O racionamento non era o único factor que sufocaba os franceses. A represión incrementábase e o goberno colaboracionista de Vichy pregábase aínda máis os ocupantes alemáns, esforzándose en persuadir os franceses de que a vitoria alemá era inexorable. A pesar diso, a vida continuaba naquel París sombrío, racionado e intimidado polas tropas nazis que patrullaban polas súas rúas. A cerrazón non era total, a vida cultural proseguía e a ‘Xestapo’ permitía que os intelectuais de prestixio gozaran de certa marxe de liberdade. Seguíase escribindo e publicando, as revistas literarias continuaban aparecendo e asemadae proseguía a actividade teatral, cos seus ensaios e estreas. De feito, Sartre puido representar sen problemas a súa obra de teatro ‘Las moscas’ (feito que Malreaux lle reprocharía máis tarde). Tamén se exhibían películas. A censura non era drástica, como puxo de relevo Lottman, quen detalla este panorama na súa biografía de Camus. Os pequenos restaurantes e mailos cafés do Barrio Latino estaban repletos de escritores e artistas, de actores e cantantes, de directores de teatro e de cine, en suma de todos aqueles que ían crear a lendo do Saint-‘Germain-des-Prés’ do período de posguerra. Nun París sen carbón, no que os cortes de electricidade estaban á orde do día, resultaba comprensible que os escritores e artistas acudisen a quentarse en cafés como o Flore que dispoñían de estufas de leña. Simone de Beauvoir traza nas súas memorias un retrato de grupo no Flore, onde se mesturaban membros da resistencia e colaboracionistas, onde se podía ver a Pablo Picasso de leria nunha mesa, e a un director de cine tomando unha copa noutra, en tanto que Sartre e Beauvoir escribían en senllas mesas obras que ían modelar a toda unha xeración. Camus coñeceu a Sartre cando acudiu á estrea de ‘Las moscas’, mantendo daquela ambos os dous unha breve conversación. O seguinte encontro tivo lugar no café de Flore, con Beauvoir presente. Falaron de libros e encontraron puntos de vista comúns, xa que resultou que Sartre compartía a admiración de Camus por ‘Le parti pris des choses’ de Ponge. Sartre tiña un carácter amigable e doado, e non foi dificil que o xeo rompese entre os dous escritores, de temperamentos tan distintos, en especial cando Sartre falou da preparación da súa nova proposta teatral ‘A porta pechada’. Propúxolle a Camus que se encargara da posta en escena da obra e mesmo que aceptase o papel principal. Camus venceu as súas dúbidas e aceptou en principio, pero despois declinou sensatamente o ofrecemento posto que nese momento non se consideraba cualificado para asumir o traballo de dirixir actores profesionais nin tampouco se sentía preparado para ocuparse da montaxe dunha peza teatral nun escenario parisiense.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe, 18/03/2011)

domingo, 13 de marzo de 2011

Historia do Café (V)

O existencialismo foi tamén un estilo de vida e unha actitude de pesimismo sombrío e “indiferencia desencantada” (compatible coa esixencia do “compromiso” co mundo que postulaba Sartre, nomeadamente na súa segunda etapa) que comportaba un modo de vestir característico. Existe, en efecto, un certo ‘identikit’ existencialista, caracterizado pola indumentaria negra, na que non podía faltar un xersei de colo volto e, como complemento, un cigarrillo nos beizos. Reinaba neste ambiente, marcado pola guerra fría e o temor ao afrontamento nuclear, a conciencia do absurdo da existencia, e en determinados casos cavilábase na posibilidade do suicidio (Camus sentíu esta tentación nas súas horas baixas) pero tamén tiñan predilección por facer tertulia nos cafés, discutindo nas terrazas os riscos dunha invasión da URSS e os excesos do imperialismo norteamericano. Disipaban a anguria que os esganaba en animadas festas nas casas particulares, e juergas con baile e copas en boîtes e cabarets exaltándose coa música de ‘jazz’. Tanto a Sartre como a Camus lles encantaba bailar. Aqueles intelectuais e artistas fumaban e bebían copiosamente mentres escoitaban a Boris Vian tocar a trompeta na ‘boîte Rose Rouge’. Amaban tamén as cancións da musa do existencialismo Juliette Gréco, denominada a diseuse porque practicaba un xeito falado de cantar. O café ‘Le Tabou’ tivo gran éxito e foi quizais o máis eminente lugar de referencia. Dispuña dun soto de forma tubular provisto dunha barra, un gramófono no que xiraban sobre todo discos de ‘jazz’, e dun piano para o acompañamento dos cantantes.
Camus, con doble vida de home casado e amante atribulado da actriz galega María Casares, almorzaba na casa con ovos e cereais. Sartre facía o propio con dúas copas de coñac no ‘Café de Flore’. Traballador infatigable e home que gozaba de boa saúde (en contraste con Camus que padecía tuberculose, nunha época na que aínda non existía un medicamento eficaz) sentábase nunha mesa do piso superior e alí se concentraba na escritura de libros e artigos para ‘Les Temps Modernes’ (revista de culto para os intelectuais europeos; en España, bebían nesa fonte o catalán Carlos Barral e os galegos Beiras e Ferrín) por espacio de tres horas. A súa inseparable Simone de Beauvoir, á quen chamaba Castor (“o amor necesario”, que non impedía que houbera ademais “outros amores continxentes”), facía outro tanto, se ben noutra das pequenas mesas redondas de que dispuña o establecemento. Despois de xantar xuntos, nalgún dos restaurantes do Barrio Latino, adoito con algúns amigos, ambos os dous regresaban ao ‘Flore’ traballando na parte alta outras tres horas. Algunhas veces eran quen de dedicar ao esforzo intelectual ata 15 horas nun día, e así se explica que a producción de ambos alcanzara amplas proporcións. O propietario non os recoñecía ao principio, pero en canto Sartre se transformou nun personaxe célebre, o cal aconteceu moi axiña (como tamén Camus) e comezou a recibir numerosas chamadas telefónicas, decideu instalar unha liña para o seu uso exclusivo. O ‘Flore’ era en certo modo a súa casa.
(Artigo publicado en Galicia Hoxe,12/03/2011)

lunes, 7 de marzo de 2011

Historia do Café (IV)

Na época da postguerra, marcada polo predominio do existencialismo, e logo despois nos anos sesenta, coa rebelión do 68, o ‘Quartier Latin’ convertiuse nun referente cultural de primeiro orde. París mantivo así o seu influxo e poder de imantación, entramentras a metrópoli newyorquina se ía perfilando como a capital planetaria alternativa no eido cultural e artístico (amén do financiero, etc.), con fenómenos como o movemento ‘Beat’ e o ‘Abstract Expressionism’. Os intelectuais e escritores da xeración de Sartre escolleron a zona do Barrio Latino, porque os cafés e restaurantes que tanto gustaban de frecuentar resultaban máis baratos que noutros barrios, nomeadamente que os situados na outra icona do imaxinario cultural francés: Montparnasse.
Os cafés preferidos polos existencialistas eran o ‘Café de Flore’, a ‘Closerie des Lilas’, e a ‘Coupole’. Unha mañá do outono de 1947, Simone de Beauvoir, despois de traballar como adoitaba facer no Café de Flore, acompañou ao escritor Arthur Koestler e a súa atractiva esposa a visitar o museo impresionista do ‘Jeu de Paume’. Un pouco despois, Koestler quixo repetir unha velada tola que tiveran nun cabaret ruso. Sartre flirteaba coa seductora muller e xa ían estando todos bastante bébedos. Koestler encontrou intolerable aquela situación e non dubidou en guindarlle un vaso a testa de Sartre, afortunadamente con mala puntería de xeito que o proxectil foi a estrelarse na parede. Diante do incidente todos se puxeron en pé para abandoar o local pero antes tiveron que vencer a resistencia de Koestler quen teimaba en que permaneceran nel. Ao cabo, saíron a rúa e Sartre púxose a dar tumbos facendo círculos na beirarrúa. O agresivo compañeiro de farra acabou indo atrás deles, subindo as escaleiras a gatas, e cando chegou onde os demais quixo baterlle de novo a Sartre. Terzou entón Camus con xovialidade, tratando de disuadilo: -“Veña, ímonos!”, díxolle colléndoo polo hombreiro. Pero o outro revolveuse con enerxía a bateulle sen contemplacións ao autor de ‘La peste’. O sangue fervente do escritor pied-noir alporizouse e dispúxose a ensarillarse a labazadas con Koestler, cousa que tería feito de non se interpoñeren os demais. Deixaron despois ao provocador nas máns da súa dona -e mazá da discordia-, e os restantes amigos se instalaron no vello coche de Camus. Namentras este ía conducindo, ben empapado en vodka e champaña, non paraba de chorar ao tempo que salmodiaba magoado: “¡Era o meu amigo, e bateume!”. Levado polo desconsolo, botouse enriba do volante e esqueceuse de gobernar o coche, que comezou a dar tremendos bandazos. Daquela, Sartre e Simone de Beauvoir despabilados decontado co pánico que os embargou, erguéronlle a cabeza ao desolado Camus e a poder de berros e rogos lograron que recuperara a cordura e o control do vehículo.
Nos días seguintes volveron a falar repetidas veces do incidente na velada nocturna. Segundo refire Beauvoir, Camus preguntáballes: ¿Pensan que podemos continuar bebendo así e traballar? A pensadora consideraba que non, pero apunta nas súas memorias que tales incidentes eran pouco frecuentes.
(Publicado en Galicia Hoxe, 04/03/2011)