viernes, 15 de mayo de 2009


COMENTARIO DO LIBRO
Manuel Barros Fernández: O rapás da aldea. Memorias dun traballador (1918-1976), Fundación 10 de Marzo, Santiago, 2008.

Tense dito que cada vello que morre é una biblioteca que arde. Pois ben, cada vello que fala é unha candea que prende na bóveda penumbrosa da memoria colectiva. Acontece, deste xeito, que ven de falar un home importante, aínda que el se tivera por un traballador máis, unha persoa corrente e sen importancia, ata o punto de que dubidaba se realmente pagaba a pena que deixara constancia escrita da súa experiencia vital. Persoas así son as que empurran o carro da Historia, cuxo auriga non é un herói singular, senón un protagonista colectivo, un personaxe xenérico hipostasiado que recibe a advocación de pobo. O ben crecente do mundo –se é que tal hai- depende do denodado esforzo de xeracións de xentes traballadoras. Deste xeito, sinalaba un personaxe de George Eliot, en Middlemarch, que: “(...) la razón por la cual las cosas no andan tan mal para ti y para mí se debe en buena medida a quienes han vivido fielmente una vida discreta, y descansan en tumbas que nadie visita”. Xa que logo, témonos de sentir agradecidos con Manuel Barros Fernández, xa falecido, por terse esforzado en redactar unha amplas lembranzas que veñen de publicarse da man da Fundación 10 de Marzo, a que, por certo, está a realizar un notable labor de rescate da memoria popular.
O libro leva por título: O rapás da aldea. Memorias dun traballador (1918-1976), e reviste un notable interese tanto pola historia de vida que refire, que ten un valor textual, e, diríamos, humano, intrínseco, como pola relevante información que achega para a historia social de Galicia. Manuel Barros foi un traballador vigués da industria da construción naval, moi vencellado aínda ao mundo rural periurbano, pero cunha práctica social –e mesmo sindical- xa nidiamente urbana. O seu testemuño ten moita forza e aínda por riba é moi rico –o que non sempre sucede, pois iso depende da índole e capacidades do informante-, pero asemade reviste un valor engadido como documento, porque existen moi moi poucos testemuños emanados da entrana das clases traballadoras urbanas, da mesma maneria que son francamente escasas as investigacións antropolóxicas e etnográficas a propósito do mundo obreiro. Os estudosos destas disciplinas consideron case sempre que o interesante era o peculiar e enxebre, o pequeno universo da aldea e a sociedade campesiña en conxunto. O obreiro, como suxeito social inserto nun sistema industrial dotado dunha certa uniformidade en todas as partes, non resultou ser un tema de observación que atraíse o seu interese.
Nesta obra hai datos novos e matices importantes que permitiran afinar máis a recriación da historia da nosa sociedade. Vexamos un par de exemplos.
Coñecemos sobradamente que era antano unha práctica moi corrente, como recurso pedagóxico e disciplinario, que os mestres batéranlles ós nenos na escola, pero apenas sabemos nada da situación inversa, hoxe tan habitual, na que os estudantes adoptan conductas agresivas contra dos ensinantes. Podemos así pensar que este é un feito actual. Pois ben, resulta que non o é (outra cuestión sería determinar o grao da cuestión nos tempos actuais en comparanza con épocas anteriores). Refire o autor que cando tiña oito anos levárono a unha escola pública que estaba algo mellor que a que coñecera anteriormente. Compartía estudos con outros rapaces que eran tan pobres como el, e non diferían tampouco en iren todos descalzos e remendados. Pero en vez de tocarlle en sorte un mestre brután desta vez tivo unha profesora amable, á que facían cumpridamente rabear: “A mestra era tan boa que os máis rebeldes a facían chorar; se castighaba alghún deles, ó salir esperaban ó lado dun poso de auga no camiño e zas!, salpicábana, púñana coma un sambenito mollada. Eu, como era máis tímido, non facía aquelo, pero admiraba os valentes que o fasían”.
Estas memorias conteñen, asemade, información relevante para o coñecemento da historia da alimentación en Galicia. Mencionarei, por vía de exemplo, un achegamento referido á interesante cuestión da dieta popular rural en contraste coa urbana, por volta da década de 1920. A dieta infantil nas aldeas tiña un pequeño suplemento derivado do latrocinio, relativamente tolerado, da froita de estación, xa que estaba asocido aos xogos e travesuras dos nenos. Isto non o adoitaban facer os adultos (podían comer a furto algunha pera ou ameixa se lles cadraba a rentes no camiño e non había nese momento mouros na costa) tanto por mor de que a eles non se lles toleraba como porque non lles apetecía tanto comer a froita, xa que a tiñan por lambetada doce máis ben propia de nenos, e escasamente nutritiva. Pois ben, o neno que foi o protagonisa desta autobiografía, pertencente a unha familia pobre que vivía cos seus avós na aldea, xente moi modesta, resulta que comía alí mellor que na cidade, cando pasou a residir co seu pai e a súa madrastra, a pesares de que estes tiñan un nivel económico un pouco máis elevado (o pai era un modesto empregado do Concello: cobrador da contribución). En efecto: “Os poucos días que levaba na sidade parecíanme un século. Eu non estaba acostumado a aquela disiplina, pra min non había como na aldea, alí tiña os meus amigos, aínda que co me pai comía mellor. Pero era comida racionada: unha masán na merenda, un prato de sopa na comida e unhas patacas con peixe. E na aldea comía muitas masáns, porque iba ás masanseiras nas fincas onde as había. No tempo das uvas, comía nas viñas ata encherme. Cando había unha baixamar mui grande, iba á praia, collía navallas, ameixas e mexillóns, e enchíame. Aquí, na cidade, dábanme un rasimo de uvas contadas”.

XAVIER CASTRO

(Publicado en revista Grial, Nº 181, I-II-III-2009, pp. 122-123)

No hay comentarios:

Publicar un comentario