Neruda, a Felicidade e o Viño (e II)

A Ilustración difundiu o ideal da felicidade neste mundo, fronte á anterior concepción da vida coma un val de bágoas no que facer expiación co propósito de alcanzar a vida eterna no máis alá. O ideal laico da búsqueda da felicidade coallou por primera vez na constitución norteamericana. O filósofo Bertrand Russell consagrou un libro a dar conta da súa experiencia nesta esbarante cuestión. Titulóuno: ‘La conquista de la felicidad’. En franco contraste con esta liña de reflexión, gozou de boa reputación nos pagos da filosofía e da cultura laica a actitude vital sombría, de angustia diante da existencia, por habitar nun mundo sin sentido, inxusto, onde os seres estamos condenados a morrer. Así era a filosofía de Schopenhauer, e logo o existencialismo de Sartre. O pesadume na conciencia completábase coa ollada sombría e a indumentaria negra. En Francia, Paul Lafargue, foi un pioneiro incomprendido e deostado por tratar de conxugar a difícil ecuación do compromiso e o hedonismo. En España, singularmente na época da ditadura franquista, nos ambitos progresistas o cidadán concienciado non podía parecer ledo sen suscitar a sospeita de frivolidade ou inconsciencia. Había que ser pesimista (que –dicíase- non era máis que un optimista ben informado) e, non obstante, comprometido, activo e combativo contra o réxime ditatorial, asumindo a fórmula gramsciana do pesimismo da intelixencia contraposto ao optimismo da vontade.
Cando Pablo Neruda se referiu a esta cuestión trouxo a coación o exemplo de Lautréamont. O autor de “Los cantos de Maldoror” quixo ser infernal e ao propio tempo un arcanxo maldito. “Maldoror en la magnitud de la desdicha, celebra el “matrimonio del cielo y el infierno”. Porén, o poeta mozo uruguaio renegou, ao cabo, da súa faciana sombría e proxectou unha nova poesía optimista que non chegou a plasmar. Pero este movemento cara a bondade e a saúde suscitou o reproche de moitos críticos que sostiñan que o poeta debía atormentarse e sofrir, “debe vivir desesperado, debe seguir escribiendo la canción desesperada”. Celebrábase a Lautrémont nas súas dores, pero condenábase na súa transición a ledicia. A dirección do gusto foi encauzada a magnificar a desgracia como lévedo da gran creación. A vida áspera do poeta tívose por premisa da excelencia poética. Menciona neste sentido Neruda, en ‘Confieso que he vivido’, os casos de Hölderlin, lunático e infortunado; Rimbaud, errante, tempestuoso, imprevisible e amargo; Gérard de Nerval, aforcándose na farola dunha ruela miserable. Todos eles marcaron nas postrimerías do século XIX un sendeiro de tormentos asociados a procura do paroxismo da belleza. Porén, Neruda militaba nun fronte vitalista que consideraba conciliable a actitude de compromiso coa procura da felicidade na Terra. Os poetas como el protagonizaron a rebelión da ledicia de vivir. E, neste senso, o poeta chileno aprobaba o comentario que fixera o seu amigo Ilya Ehrenburg (un escritor revolucionario, dende logo, pero tamén “un epicureísta refinado”): “Pablo es uno de los pocos hombres felices que he conocido”.
Publicado en Galicia Hoxe, 21/01/2011)